بيماري حركت، رهآورد ناخوشايند سفر
اصولا سفر پديدهاي خوشايند است ولي گاهي ايجاد شرايطي در طول سفر، آن را به خاطرهاي بد براي ما بدل ميكند. تا حالا شده كه در طول سفر، زماني كه سوار اتومبيل، هواپيما، كشتي يا قطار هستيد به طور ناگهاني دچار سرگيجه و حالت تهوع و احتمالا استفراغ شويد؟ با خواندن اين جمله شايد بسياري از شماها به ياد چنين خاطرات ناگواري افتاده باشيد؛ اتفاقاتي كه لذت سفر را تلخ ميكنند. در اصطلاح عامه مردم به اين وضعيت ماشين گرفتگي گفته ميشود، ولي در اصل نام اين بيماري، <بيماري حركت> است.
بيماري حركت مشكل شايعي است كه در همه سنين بروز ميكند و نوعي اختلال رايج گوش داخلي است كه از طريق حركات پي در پي كشتي روي آب، حركات ماشين، حركت هواپيما در هوا و غيره ايجاد ميشود. اين وضعيت در گوش داخلي روي حس تعادل تاثير گذاشته و باعث سرگيجه و حالت تهوع در فرد ميشود. بيماري حركت معمولا به طور ناگهاني با حالت تهوع و عرق سرد آغاز شده و منجر به تهوع و سرگيجه ميشود.
سرمنشا بيماري حركت
حركت توسط مغز از چند طريق شناخته ميشود: 1) سيستم عصبي كه سيگنالهاي ارسال شده از گوش داخلي را ميفرستد. 2) چشمها 3) بافتهاي عميقتر سطح بدن 4) گيرندههاي پوستي در نقاطي مانند پاها و باسن كه احساس ساكن بودن را ارسال ميكند. 5) گيرندههاي عضلاني كه گزارش حركت را ميدهند.
زماني كه به طور خودآگاه و دانسته حركت ميكنيم مانند زماني كه ميدويم، اطلاعات ورودي از تمام اين چند راه با مغز هماهنگي دارد. ولي وقتي حركت ايجاد شده ناخواسته باشد، همانند حركت اتومبيل، مغز با اطلاعات ورودي هماهنگي ندارد و همين عدم هماهنگي ميان اطلاعات ورودي موجب بروز بيماري حركت ميشود. يعني سيگنالهايي فرستاده ميشود كه با اطلاعات ورودي تطابق ندارد. به طور مثال زماني كه سوار بر قايقي هستيد، گوش داخلي حركت را دريافت ميكند، ولي چشمهايتان اين احساس را ندارد يا زماني كه نشستهايد و تصوير متحركي را تماشا ميكنيد، چشمهاي ما علائم حركت را به مغز مخابره ميكنند در حالي كه گوش داخلي حركتي را مبني بر حركت ارسال نميكند يا به عنوان مثال، وقتي در اتومبيل مشغول خواندن كتاب هستيد، گوش داخلي شما پيام حركت را به مغز ارسال ميكند در حالي كه چشمهايتان به كتاب نگاه ميكند، حركت نميكنند و عضلات شما هم پيام سكون را به مغز ميفرستند. در اين وضعيت مغز به دليل ناهماهنگي پيامهاي ارسالي كمي گيج شده و احساس عدم تعادل در سر شما ايجاد ميشود. علائم شايع اين حالت هم، همان طور كه اشاره كرديم شامل حالت تهوع، استفراغ، سرگيجه، عرق سرد و احساس ناراحتي و كسالت است.
پيشگيري و به حداقل رساندن علائم
درست است كه بيماري حركت يا ماشين گرفتگي به طور ناگهاني بروز ميكند و گاهي از دست ما خارج است، ولي با رعايت نكاتي ميتوانيد مانع از بروز آن و حداقل كاهش علائم آن شويد.
1) سعي كنيد در جايي بنشينيد كه چشم هايتان همان حركتي را دريافت كند كه بدن و گوش داخلي شما احساس ميكند. به طوري كه در اتومبيل سعي كنيد در صندلي جلو نشسته و به تصويري دور دست نگاه كنيد. اين به اين دليل است كه زماني كه در صندلي عقب مينشينيد، چشم شما صندلي جلو را ميبيند كه ثابت است در حالي كه گوش داخلي پيام حركت را به مغز مخابره ميكند. روي قايق، حتيالامكان روي عرشه نشسته و افق را نظاره كنيد. در هواپيما، كنار شيشه نشسته و به بيرون نگاه كنيد و نيز صندلي خود را روي بالها انتخاب كنيد كه حركت به حداقل ميرسد.
2) موقع حركت و مسافرت مطالعه نكنيد و روي صندليهاي كه به پشت قرار گرفته، ننشينيد.
3) در طول سفر با كسي كه بيماري حركت دارد هم صحبت نشويد.
4) از خوردن غذاهاي بودار، پرادويه و چرب كه با شما سازگار نيستند، قبل و هنگام سفر پرهيز كنيد.
5) استفاده از آنتيهيستامينها يك ساعت پيش از حركت ميتواند در كاهش تحريك گوش داخلي و بهبود علائم حالت تهوع، استفراغ و سرگيجه و نيز پيشگيري از اين حالات موثر باشد. از انواع آنتيهيستامينها ميتواند به مكليزين، بونين و درامامين اشاره كرد.
6) استفاده از چسبهاي پوستي اسكوپولامين كه حدودا 4 ساعت پيش از آغاز سفر به پشت گوش گذاشته ميشود. اين دارو به آهستگي به داخل پوست جذب ميشود. ولي بلافاصله بعد از پايان سفر چسب را برداريد چون استفاده بلندمدت آن توصيه نميشود.
7) زنجبيل به عنوان مادهاي ضدتهوع بسيار در اين امر موثر است. به طوري كه مصرف آن يك ساعت پيش از حركت ميتواند علائم را كاهش دهد.
8) از حركات ناگهاني سر بپرهيزيد. اين كار ميتواند بيماري را تشديد كند. سر خود را به جايي ثابت تكيه دهيد و به بيرون نگاه كنيد.
9) خود را مشغول كاري كرده و ذهن خود را درگير كنيد تا از فكر بيماري دور شويد. حتي فكر كردن به حالت بيماري ميتواند باعث شروع علائم و تشديد آن شود.
10) هيچ وقت به شيشه كناري خيره نشويد. بلكه نگاهتان به مسير پيش رو باشد و سعي كنيد از شيشه جلو بيرون را نگاه كنيد.
11) سيگار نكشيد و نزديك فرد سيگاري قرار نگيريد.
12) در صورتي كه در طول شب دچار چنين حالتي شديد يا در مكاني قرار داشتيد كه فاقد شيشه بود، سعي كنيد چشمهايتان را ببنديد و بخوابيد. اين كار تناقض ميان پيامهاي ارسالي از چشمها و گوش داخلي را برطرف ميكند.
13) هواي خنك و تازه هم ميتواند علائم را بسيار كاهش دهد. شيشه را پايين بكشيد تا هواي خنك بيرون به صورتتان بخورد.
علائم آزاردهنده بيماري حركت معمولا با توقف، پايان مييابد. ولي در بعضي از افراد تا چند ساعت يا حتي چند روز پس از آن طول ميكشد كه حالت شديد آن بيماري است. در حالت عادي اين بيماري، مشكل جدي را براي فرد ايجاد نميكند و لزومي به مراجعه به پزشك وجود دارد ولي اگر از آن دسته افرادي هستيد كه با هر گونه حركتي دچار سرگيجه و تهوع ميشويد، حتما بايد به پزشك مراجعه كنيد شايد دچار نوعي اختلال در گوش داخلي باشيد.
به طور كلي 33 درصد از افراد مستعد ابتلا به بيماري حركت هستند و حدود 66 درصد دچار نوع شديد آن ميشوند. به طور تقريبي حدود 50 درصد فضانوردان هم از اين بيماري رنج ميبرند. پس به راحتي ميتوان ديد كه بيماري حركت يا ماشين گرفتگي چقدر شايع است! سعي كنيد با راهكارهايي كه اشاره شد از بروز علائم جلوگيري و به كاهش آنها كمك كنيد.