نگاهي ديگر به سنگ كليه
در دنيا از هر 15 نفر يك نفر در طول عمر خود مبتلا به سنگ كليه مي‌شود كه اين آمار نشانگر شيوع بالاي آن است. سنگ كليه جسم سختي است متشكل از املاح معدني و ماده كريستال كه در كليه و مجاري ادراري تشكيل مي‌شود. هسته اوليه سنگ معمولا زماني تشكيل مي‌شود كه حجم ادرار كاهش يافته و ادرار غليظ شده است.
شايع‌ترين نوع آن سنگ‌هاي كلسيمي هستند كه با اگزالات يا فسفات تركيب شده‌اند. اسيد اوريك يا آمينواسيد سيستئين را هم مي‌توان در تركيب سنگ‌ها ديد. حتي عفونت كليه و مجاري ادراري مي‌تواند سنگ كليه ايجاد كند.
چه افرادي بيشتر سنگ كليه مي‌گيرند؟
شايد خيلي از اوقات شنيده باشيد كه سنگ كليه ارثي است. اين مساله تا حدود زيادي درست است. ژنتيك به عنوان يك فاكتور مهم در سنگ‌ساز بودن كليه تاثيرگذار است. مطالعه‌اي در ايتاليا روي افراد مبتلا به سنگ كليه نشان داده 22 درصد از افرادي كه سنگ كليه دارند والدينشان نيز سنگ كليه دارند. فعاليت و تعريق زياد و جايگزين نكردن آب دفع شده، احتمال سنگ كليه را بالا مي‌برد. در اين ميان مردان 3 برابر بيش از زنان و سفيدپوستان بيش از سياهپوستان دچار سنگ كليه مي‌شوند. آب و هواي گرم، تنبلي و بي‌تحركي و حتي خوابيدن به روي شكم هم تا حدي در اين زمينه موثر است. در ضمن شيوع سنگ‌هاي كليوي و مجاري ادراري بين 20 تا 50 سال بيشتر است. همچنين داشتن سابقه سنگ كليه خود احتمال داشتن سنگ كليه مجدد را بالا مي‌برد.
آيا بيماري‌هاي خاص، احتمال سنگ كليه را بالا مي‌برند؟
برخي بيماري‌ها و حالات مختلف با افزايش احتمال بروز سنگ كليه همراهند. اشكال ساختاري دستگاه ادراري، نقرس، دفع كلسيم بالا از ادرار هيپرپاراتيروئيدي، دفع اگزالات و سيستئين بالا از ادرار، ديابت، بيماري فشار خون، چاقي، بيماري التهابي روده، سابقه جراحي دستگاه گوارش، مصرف بعضي داروها مثل گروهي از داروهاي مُدر همچون هيدروكلروتيازيدها، آنتي‌اسيدهاي حاوي كلسيم، اينديناوير، از جمله مواردي هستند كه باعث افزايش خطر ابتلا به سنگ‌هاي كليوي مي‌شوند.
و اما اين بيماري چه علائمي دارد؟
خيلي اوقات سنگ‌هاي كليوي علامتي ندارند. اگر از كسي كه سنگ كليه را تجربه كرده باشد بپرسيد معمولا مي‌گويد خيلي عادي مشغول زندگي كردن بودم. به طور اتفاقي يك درد شديد پايين شكم و در پهلوي يك طرف احساس كردم كه مدام بيشتر مي‌شد. هر از گاهي كمي از درد كاسته مي‌شد، ولي درد خيلي زياد بود و رهايم نمي‌كرد. درد به سمت پايين و كشاله ران مي‌زد و حالت تهوع شديدي داشتم. اين شرح حالي است كه بيشتر بيماران آن را ذكر مي‌كنند. گاه ممكن است علائم با خوني شدن ادرار، سوزش شديد ادرار، تب خفيف و استفراغ همراه باشد. بسته به اندازه و محل سنگ علائم متفاوت است.
سنگ كليه را چطور تشخيص مي‌دهند؟
وقتي بيمار با اين علائم در حالي كه از درد نالان است و پهلوي خود را گرفته از در اورژانس وارد مي‌شود، پزشك با ديدن اين صحنه اولين شكي كه مي‌كند وجود سنگ كليه است. در معاينه، پزشك بايد ديگر علل درد شكمي حاد را رد كند و اين مهم‌ترين كاري است كه پزشك مي‌تواند انجام دهد. آپانديسيت، انسداد روده، فتق و التهاب پروستات بيماري‌هايي هستند كه گاه علائم مشابهي دارند. با شك به سنگ كليه پزشك درخواست آزمايش ادرار، KUB گرافي و گاه سونوگرافي از كليه، مجاري ادراري و مثانه مي‌كند. اگر مساله مالي وجود نداشته باشد سي‌تي‌اسكن دقيق‌تر از همه اينهاست. در صورت لزوم و بنا به مورد IVP درخواست مي‌شودIVP ). عكسي است از ناحيه كليه‌ها و مثانه كه پيش از گرفتن آن ماده حاجب به داخل وريد تزريق شده تا عملكرد و آناتومي مسير بخوبي ديده شود.) براي زنان باردار و افرادي كه منع تماس با اشعه دارند انتخاب اول پزشك، همان سونوگرافي است.
آيا سنگ كليه درمان مي‌شود؟
معمولا سنگ‌هاي كليه و مجاري ادراري طي 48 ساعت دفع مي‌شوند. گاه اين زمان تا چند هفته هم طول مي‌كشد. بايد مايعات فراوان نوشيد و از داروهاي ضد درد و ضد التهاب بهره گرفت. داروهاي بلوك‌كننده كانال كلسيمي مثل نفيديپين يا آلفا بلوكرها مثل پرازوسين و تامسولوسين بنا به مورد با تشخيص پزشك نيز كاربرد دارند. فاكتورهاي مختلفي در احتمال دفع آسان سنگ دخيل هستند. از جثه بدني شخص، اندازه سنگ، شكل سنگ، محل سنگ و سابقه دفع كردن سنگ گرفته تا اندازه پروستات يا بارداري! يك سنگ 4 ميلي‌متري به احتمال 80 درصد از مجراي ادرار دفع مي‌شود. اين احتمال براي سنگ 5 ميلي‌متري تنها 20 درصد است و يك سنگ يك سانتي‌متري تقريبا هيچ شانسي براي دفع شدن ندارد.
چه موقع جراح براي دفع سنگ وارد عمل مي‌شود؟
وقتي هيچ شانسي براي دفع سنگ وجود نداشته باشد از روش‌هاي ديگر بايد استفاده كرد. بنا به اندازه سنگ و موقعيت آن، سابقه جراحي و علل ديگر با تشخيص پزشك تكنيك‌هاي سنگ شكني، اورتروسكوپي، جراحي باز و... كاربرد دارند.
چگونه از بروز بيماري سنگ كليه پيشگيري كنيم؟
هميشه در كنار درمان و دفع سنگ كليه پيشگيري از بروز آن هم مطرح مي‌شود بخصوص اگر تشكيل سنگ كليه براي چندمين بار اتفاق افتاده باشد. اولين و راحت‌ترين گام، نوشيدن آب و مايعات فراوان است. براي بيماران نوشيدن روزانه 12 ليوان آب توصيه مي‌شود. با توجه به علل تشكيل سنگ كليه و آناليز سنگ كليه دفع شده و نيز داروهاي مصرفي بيمار، رژيم‌هاي غذايي خاص يا داروهاي مناسبي تجويز مي‌شود. با آناليز سنگ دفعي در آزمايشگاه اجزاء و نوع سنگ مشخص مي‌شود و از روش‌هاي پيشگيرانه اختصاصي مي‌توان استفاده كرد. در اين زمينه بهتر است با پزشك خود مشورت كنيد.
آيا داروهاي گياهي در درمان سنگ كليه جايگاهي دارند؟
مطالعات جامعي كه نشانگر تاثير داروهاي گياهي در كاهش بروز سنگ يا دفع سنگ كليه باشد در دست نيست.
خيلي اوقات در نقش آنها اغراق مي‌شود. در اين مورد هم نظر پزشك معالج را جويا شويد.
آيا مواد غذايي حاوي كلسيم را بايد محدود كرد؟
آن‌طور كه بسياري از مردم فكر مي‌كنند محدوديت مصرف كلسيم نقشي در كاهش ابتلا به سنگ ندارد و اساسا كلسيمي كه با غذا و در مواد غذايي باشد مشكل‌ساز نخواهد بود. به جاي كلسيم مصرف سديم، گوشت و پروتئين را محدود كنيد.
مصرف ماءالشعير چه نقشي دارد؟
برخلاف عقيده بسياري از مردم، مصرف زياد ماءالشعير با توجه به املاح خاص و اگزالات خود مي‌تواند باعث ايجاد سنگ كليه شود. از مصرف زياد ماءالشعير پرهيز كنيد. مصرف چاي هم اثر منفي مشابهي خواهد داشت. توصيه مي‌كنيم اگر دچار سنگ كليه هستيد، آجيل و شكلات هم زياد مصرف نكنيد.
آيا مي‌توان از دارويي كه پزشكي براي پيشگيري از سنگ براي شخص ديگري تجويز كرده، استفاده كنيم؟
داروهاي پيشگيري كننده از سنگ كليه، با توجه به شرايط و نوع سنگ دفع شده براي هر فرد تجويز مي‌شوند و تنها با نظر پزشك بايد مصرف شوند.