نابینایی
اگرچه بسياري از روزي به نام روز جهاني عصاي سفيد يا روز ايمني نابينايان بي‌اطلاع هستند، اما از سال 1964 همه ساله روز 15 اكتبر مصادف با بيست وچهارم مهرماه، با عنوان روز عصاي سفيد در سراسر دنيا جشن گرفته مي‌شود. اين روز به تقدير و تشكر از موفقيتهاي افراد نابينا يا كم‌بينا در عرصه‌هاي مختلف زندگي اختصاص يافته است و چون عصاي سفيد نابينايان كه به عنوان نماد نابينايي در سراسر دنيا شناخته شده، نقش بسيار مهمي در حفظ استقلال اين گروه از افراد در سطح جامعه داشته است، اين روز به عنوان روز عصاي سفيد نامگذاري شده است.
سال 1950 سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) و شوراي جهاني نابينايان در جلسه‌اي مشترك، قانون عصاي سفيد را كه توسط 2 تن از محققان آمريكايي، دكتر ناول پري رياضيدان و دكتر جاكوبز تن بروك حقوقدان ارائه شده بود، مورد بررسي قرار دارند و به موجب آن روز پانزدهم اكتبر را روز جهاني عصاي سفيد يا روز ايمني نابينايان نامگذاري كردند. اين قانون، در حقيقت ترسيم‌كننده تصويري جديد از افراد نابينا بود كه با ارائه اطلاعاتي درباره حقوق اين گروه از افراد در سطح جامعه از آنها حمايت مي‌كرد. ششم اكتبر سال 1964، كنگره آمريكا تصميم مشتركي آغاز كرد كه بر مبناي آن رئيس‌جمهور ايالات متحده آمريكا، روز پانزدهم اكتبر را به عنوان روز عصاي سفيد اعلام كرد.
عصاي سفيد نه‌تنها ابزاري است كه نقش بسيار مهمي در حفظ استقلال و آزادي نابينايان داشته، بلكه در بسياري از جوامع به عنوان نماد نابينايي شناخته شده است. به پاس احترام به موفقيتهاي افراد نابينا و همچنين يادآور شدن اهميت عصاي سفيد در حفظ استقلال اين افراد در اين روز در بسياري از كشورها مراسمي برگزار مي‌شود. از گذشته‌هاي دور، استفاده از عصاي سفيد به عنوان ابزار كمكي براي افراد نابينا در سفرهاي درون‌شهري مرسوم بوده و اين وسيله در هشدار‌دادن نسبت به وجود هرگونه مانع در مسير حركت نقش بسيار مهمي در هدايت اين گروه از افراد داشته است. تا قرن بيستم ميلادي از عصاي سفيد تنها به عنوان ابزار كمكي استفاده مي‌شد، در حالي كه امروزه از آن به عنوان نمادي براي لزوم توجه و مراقبت از افراد نابينا و كمك به آنها توسط افراد ديگري كه در مسير حركت خود با آنها مواجه شده‌اند، استفاده مي‌شود. نقش جديد عصاي سفيد در جوامع انساني، ريشه در دهه‌هاي بين شروع جنگ جهاني دوم در اروپا و گسترش آن در آمريكاي شمالي دارد. سال 1921، جيمز بيگ يك عكاس اهل شهر بريستول در جنوب غربي كشور انگليس، استفاده از عصاي سفيد را براي نخستين بار مطرح كرد.
او كه پس از يك سانحه رانندگي، بينايي خود را از دست داده بود به ابزاري نياز داشت تا به كمك آن بتواند محيط اطراف خود را هنگام حركت شناسايي كند و نسبت به وجود هرگونه مانع يا وسايل نقليه در حال تردد در اطراف محل سكونتش اطلاعاتي به دست آورد. به همين دليل تصميم گرفت از يك عصاي سفيد براي عبور از خيابان استفاده كند تا از قابليت تشخيص بهتري توسط رانندگان وسايل نقليه موتوري برخوردار باشد. تا 10 سال بعد، استفاده از عصاي سفيد توسط نابينايان آن طور كه بايد پذيرفته نشده بود و چندان متداول نبود تا اين كه در فوريه سال 1931 استفاده از عصاي سفيد براي نابينايان تحت عنوان يك حركت ملي در كشور فرانسه مورد توجه قرار گرفت. پس از مدتي در روزنامه‌هاي چاپ انگليس خبرهايي مبني بر شروع عملياتي مشابه از سوي گروه‌هاي سيار در سراسر قلمرو پادشاهي كشور انگليس اعلام شد. در ماه مي سال 1931، شبكه راديويي بي.بي.سي استفاده از عصاي سفيد را به عنوان نمادي جهاني و شناخته‌شده اعلام كرد. اگرچه ابتدا استفاده از عصاي سفيد تنها جنبه نمادين داشت، اما پس از پايان جنگ جهاني دوم و بازگشت نيروهاي ارتشي ساختار و كاربرد عصاي سفيد دستخوش تغييراتي شد تا افرادي كه در جريان جنگ بينايي خود را از دست داده بودند بتوانند در شرايط مناسب‌تري زندگي عادي خود را از سر گيرند.
روزي براي بينايي
جالب است بدانيد 80 درصد موارد ابتلا به نابينايي قابل پيشگيري و درمان است؛ بنابراين مي‌توان گفت بينايي يكي از حقوق مسلم افراد جامعه است كه برخورداري از آن امكان‌پذير بوده و بايد زمينه مناسبي را براي واگذاري اين حق به همه افراد جامعه به وجود آورد و تحقق اين موضوع از مهم‌ترين اهداف بزرگداشت روز جهاني بينايي است. بررسي‌هاي انجام شده حاكي از آن است كه حدود 180 ميليون نفر در سراسر جهان با مشكل كم‌بينايي يا نابينايي مواجهند كه از ميان آنها 45 40ميليون نفر نابينا هستند. با توجه به افزايش جمعيت و افزايش سن افراد در هرم سني، برآورد مي‌شود تا سال 2020 ميلادي تعداد اين افراد به بيش از 2برابر افزايش يابد كه بدون ترديد، تراژدي غم‌انگيزي را براي جوامع انساني رقم خواهد زد كه مانع پيشرفت انسان‌ها و همچنين سبب ناديده گرفتن حق مسلم بينايي افراد خواهد شد. روز جهاني بينايي بهانه‌اي است براي توجه به مشكلات ناشي از نابينايي در سراسر جهان كه با هدف افزايش آگاهي همگاني در سراسر دنيا، به ارائه راهكارهايي درباره جلوگيري و درمان فقدان بينايي مي‌پردازد.
بسياري از اهداف در نظر گرفته شده براي گراميداشت اين رويداد سالانه به التزام دولت نسبت به تضمين افزايش دسترسي به خدمات بهداشتي و درماني به منظور جلوگيري و درمان بيماري‌هاي چشمي اختصاص دارد كه مي‌تواند نقش مهمي در كاهش ابتلا به نابينايي داشته باشد. جلوگيري و درمان اختلالات بينايي ازجمله روش‌هاي درماني موفق و پرهزينه در ميان خدمات بهداشتي و درماني است كه دربر گيرنده مجموعه‌اي از اقدامات درماني نظير عمل آب مرواريد درمان بيماري‌هاي چشمي مرتبط با كهولت و افزايش سن، جلوگيري از ايجاد تراخم در بافت چشم، تجويز دارو براي درمان بيماري‌هاي عفوني چشمي منجر به كوري، واكسيناسيون و ايجاد مصونيت در برابر بيماري سرخك، مصرف مكمل‌هاي غذايي حاوي ويتامين A براي جلوگيري از كاهش بينايي در دوران كودكي و استفاده از عينك‌هاي مناسب خواهد بود. هر 5 ثانيه يك نفر در دنيا، بينايي خود را از دست مي‌دهد و هر دقيقه يك كودك نابينا مي‌شود. بر اين اساس پيش‌بيني مي‌شود سالانه بيش از 7 ميليون نفر بينايي خود را از دست بدهند. روز جهاني بينايي نخستين بار در سال 1998 توسط بنياد بين‌المللي ليونز مطرح و سال 2000 به صورت يك رويداد رسمي در برنامه بينايي 2020 گنجانده شد.
اقدام جهاني موسوم به بينايي 2020 كه از سال 1999 با هدف ريشه‌كن كردن نابينايي‌هاي قابل پيشگيري و درمان تا سال 2020 ميلادي آغاز شده، اقدامي براي جلوگيري از نابينايي در مواردي است كه مي‌توان با اتخاذ تصميمات بموقع و مناسب مانع از دست دادن قدرت بينايي افراد شد. اين اقدام حاصل همكاري مشترك سازمان جهاني بهداشت و موسسه بين‌المللي پيشگيري از نابينايي است كه سازمان‌هاي غيردولتي و موسسات مرتبط با بهداشت چشم نيز در آن مشاركت داشته‌اند. اعضاي اين گروه در تلاشند با همكاري همديگر برخورداري از نعمت بينايي را براي همه افراد در سطح جامعه امكان‌پذير كنند. اين برنامه تاكنون در بيش از 40 كشور در سطح دنيا به مرحله اجرا درآمده است. اين كشورها مي‌توانند با همكاري هم تغييرات مطلوبي را در جهت بهبود وضعيت زندگي ميليون‌ها مرد، زن و كودك در سراسر دنيا كه در حال حاضر با ضعف در بينايي مواجهند يا در مقايسه با افراد ديگر در معرض خطر بيشتري قرار دارند، به وجود آورند.
عوامل زمينه‌ساز ابتلا به نابينايي اغلب با فقر مالي و دسترسي نداشتن به خدمات بهداشتي و درماني مرتبط است و بيشتر اين افراد را نيازمندان و زنان و ساكنان كشورهايي كه از امكانات بهداشتي و درماني محدودي برخوردارند، تشكيل مي‌دهند. 90درصد جمعيت نابينايان دنيا در كشورهاي در حال توسعه زندگي مي‌كنند و دست‌كم حدود 9ميليون نفر از افراد نابينا ساكن هند، 6 ميليون نفر ساكن چين و 7 ميليون نفر نيز ساكن آفريقا هستند. افرادي كه در كشورهاي در حال توسعه زندگي مي‌كنند در مقايسه با كساني كه در كشورهاي كاملا صنعتي زندگي مي‌كنند 10 برابر بيشتر در معرض خطر نابينايي قرار دارند.
متاسفانه ناتواني در بينايي، اثرات نامطلوب جبران‌ناپذيري در جنبه‌هاي مختلف زندگي انسان‌ها نظير توسعه زيرساخت‌هاي اجتماعي، اقتصادي و بهبود كيفيت زندگي به همراه خواهد داشت. روز جهاني بينايي، فرصتي مناسب براي افزايش آگاهي و مشاركت همگاني به منظور تامين حقوق همه انسان‌ها در برخورداري از توانايي‌هاي جسماني و بويژه بينايي است. معمولا اين روز با دومين پنجشنبه ماه اكتبر مصادف است. اگرچه امروز 37 ميليون نفر در سراسر دنيا نابينا هستند و 124 ميليون نفر از كم‌بينايي يا ضعف در بينايي رنج مي‌برند، اما آنچه اهميت دارد اين كه سه‌چهارم موارد ابتلا به نابينايي قابل درمان هستند و در صورتي كه در اين زمينه هيچ گونه تصميم مناسبي از سوي مراجع و سازمان‌هاي مسوول اتخاذ نشود تا سال 2020 ميلادي تعداد نابينايان در سراسر دنيا به 75 ميليون نفر افزايش خواهد يافت. به همين مناسبت، هر ساله بسياري از سازمان‌ها و مراكز بهداشتي درماني در ماه اكتبر به بهانه بزرگداشت روز جهاني بينايي برنامه‌هايي مانند آموزش همگاني، معاينات چشم‌پزشكي و... را در كشورهاي مختلف در نظر مي‌گيرند.
امسال در آريزونا
مراسم روز جهاني بينايي امسال از 15 تا 17 اكتبر در ايالت آريزوناي آمريكا برگزار خواهد شد. در اين روز، مردم اين ايالت رايگان تحت معاينات متخصصان چشم‌پزشكي قرار خواهند گرفت و آزمون‌هاي لازم براي تشخيص آب مرواريد، آب سياه، تراخم، بيماري‌هاي چشمي ناشي از ديابت و همچنين ديگر بيماري‌هاي چشمي درخصوص آنها انجام خواهد شد و در صورت لزوم براي افرادي كه نياز به استفاده از عينك داشته باشند، عينك مناسب تجويز خواهد شد.
فناوري‌هاي نوين براي نابينايان
بدون ترديد، دستيابي به فناوري‌هاي جديد براي افراد نابينا نقش بسيار مهمي در بهبود وضعيت زندگي اين افراد داشته و خواهد داشت. هدف از تحقيق درباره فناوري‌هاي جديد براي اين گروه از افراد كه از حقوقي برابر با ديگر اعضاي جوامع برخوردارند اين است كه بتوانيم زمينه مناسبي براي مشاركت اين افراد در فعاليت‌هاي اجتماعي به وجود آوريم؛ بنابراين بايد تصميمات جديدي براي تشويق موسسات تحقيقاتي اتخاذ شود تا بتوان به كمك فناوري‌هاي نوين، بسياري از محدوديت‌هايي را كه افراد به علت ضعف در بينايي در زندگي روزمره خود با آنها مواجه هستند، از ميان برداشت. بيشتر تحقيقاتي كه تاكنون در اين زمينه‌ها انجام شده است به حوزه‌هاي مختلف مانند مهندسي، هوش مصنوعي، علوم رايانه، سيستم‌هاي ارتباط از راه دور و نانوفناوري اختصاص دارد. در سال‌هاي اخير محققان در تلاش بوده‌اند در عرصه رقابت‌هاي بين‌المللي به فناوري‌هاي جديدي دست يابند كه از توانايي بالقوه در تغيير وضعيت زندگي انسان‌ها برخوردار باشند و بخشي از اين فناوري‌ها نيز به بهبود وضعيت زندگي افراد ناتوان ذهني و جسمي يا به طور كلي افرادي كه به علت ناتوانايي در استفاده از اعضا و اندام‌هاي بدن خود از شرايط مناسبي در زندگي اجتماعي برخوردار نيستند، اختصاص داشته است.
مكان‌يابي در دنياي مجازي
نوعي سيستم جديد بلوتوث براي افراد نابينا طراحي شده است كه هنگام عبور از سطح معابر و خيابان‌ها، اطلاعاتي درباره مسير حركت آنها در اختيارشان قرار مي‌دهد و آنها را در مسير عبورشان راهنمايي مي‌كند. اين سيستم تعيين موقعيت شهري، به وسيله محققان دانشگاه ميشيگان طراحي شده است. اگرچه افراد نابينا به كمك عصاي سفيد خود مي‌تواند از مكاني به مكان ديگر حركت كنند، اما اغلب از آنجا كه نسبت به مسيري كه در حال عبور از آن هستند، بي‌اطلاعند مرتكب خطا شده يا با مشكلاتي مواجه مي‌شوند. اين سيستم، اولين مرحله از طراحي دنياي مجازي صوتي براي افراد نابيناست كه حتي مي‌تواند مورد استفاده افراد ديگر نيز قرار گيرد. رهگذر با كمك اين سيستم به اطلاعاتي درباره يك مكان خاص پي مي‌برد و با توجه به آن مي‌تواند احساس بينايي را در آن مكان خاص تجربه و فرمان مناسبي را از مغز صادر كند. به كمك اين دستگاه، فرد نابينا با دسترسي به فهرست موجود در سيستم كه مجهز به الفباي خط بريل است محل دقيق ايستگاه‌هاي حمل و نقل عمومي، ايستگاه پليس، رستوران و ... را پيدا كرده، به طرف محل مورد نظر خود حركت مي‌كند اگرچه پيش از اين نيز سيستم‌هايي با عملكرد مشابه براي استفاده افراد نابينا طراحي شده بود، اما اين اولين سيستمي است كه به فناوري بلوتوث مجهز بوده و برطرف‌كننده نيازهاي افراد نابينا در مكان‌يابي است. سيستم موقعيت‌ياب بلوتوث از قابليت استفاده از طريق فرمان‌هاي صوتي نيز برخوردار است.
تجربه احساسي شبيه بينايي
بتازگي محققان به فناوري‌هاي جديدي براي ايجاد امكان استفاده از سيستم‌هاي تصويري دست يافته‌اند. اين سيستم بر مبناي روش روخواني متون با استفاده از خط بريل، مشاهده تصاوير الكترونيكي را براي كاربر نابينا از طريق لمس تصاوير امكان‌پذير مي‌سازد. خط بريل يا الفباي نابينايان در حقيقت روشي است براي برقراري ارتباط ميان اين افراد و ديگر همنوعان خود كه به وسيله لوئيس بريل فرانسوي ابداع شد و توسط چارلز بارپير در ميان سربازان ناپلئون رواج يافت و مورد استفاده قرار گرفت. خط بريل اين توانايي را در اختيار نابينايان قرار مي‌دهد تا با استفاده از حروفي متشكل از نقاط برجسته همانند افراد عادي بخوانند و بنويسند. اگرچه بيش از 2 قرن است كه اين سيستم توسط افراد نابينا مورد استفاده قرار گرفته است، اما دستيابي به فناوري‌هاي جديد نقش بسيار مهمي در ايجاد تغييراتي چشمگير در برقراري زمينه‌اي مناسب براي ايجاد امكاناتي داشته است كه به واسطه آن افراد نابينا مي‌توانند به جاي استفاده از واژه‌ها و اعداد از طريق لمس تصاوير الكترونيكي احساسي شبيه ديدن اجسام را تجربه كنند. اين سيستم در حقيقت شامل نمايشگرهاي تصويري لامسه‌اي و تصويرخوان‌هايي است كه از طريق تماس با نوك انگشتان كاربر عمل مي‌كنند و از سوي محققان موسسه ملي استاندارد و تحقيقات طراحي شده‌اند.
براي استفاده از اين سيستم، كاربر دستگاه كوچكي را همانند يك موس رايانه‌اي در سطح تصوير مورد نظر حركت مي‌دهد تا بتواند تصوير آن را در حافظه رايانه ثبت كند. پس از اين مرحله، علائمي را به نمايشگر ارسال مي‌كند و به اين ترتيب تصوير آن جسم در سطح نمايشگر ترسيم مي‌شود و كاربر با حركت انگشتانش روي آن تصوير ترسيم شده، احساسي شبيه ديدن را تجربه خواهد كرد. محققان اميدوارند با ايجاد تغييراتي در اين فناوري بتوانند تجربه استفاده از سيستم‌هاي دنياي مجازي را نيز براي افراد نابينا امكان‌پذير كنند تا اين افراد بتوانند به كمك سيستم‌هاي رباتيك و دستكش‌هاي فضانوردي جزييات تصاوير را نيز لمس كنند. به اين ترتيب آنها مي‌توانند تصاوير صفحات وب و همچنين كتاب‌هاي الكترونيكي را نيز براحتي مشاهده كنند. كاربرد نمايشگرهاي لامسه‌اي قابل تغيير به افراد كمك مي‌كند حتي تغيير متوالي تصويرهاي به نمايش درآمده بر صفحه نمايشگر را نيز احساس كنند.