سلام دکتر

اين روزها تنش‌هاي اجتماعي ناشي از آلودگي‌هاي صوتي و آب و هوايي و مسائل اجتماعي و اقتصادي چنان بر زندگي مردم و بخصوص شهرنشين‌ها سايه‌افكنده كه مي‌توان تاثيرات منفي آن را در سلامت روحي و رواني و همچنين جسماني تمام اقشار جامعه به وضوح ديد. يكي از اين مشكلات كه متاسفانه بسياري از آن شكايت دارند و نسبت به گذشته روند رو به رشدي دارد، سردرد است؛ اين در حالي است كه آمار‌ها نشان مي‌دهد تنها يك تا 2 درصد سردردهاي مردم علت عضوي مانند تومور مغزي دارد.

سردرد از شكايت‌هاي شايعي است كه مختص يك گروه سني نيست بلكه در تمام رده‌هاي سني ديده مي‌شود و البته در كودكان نيز بسيار شايع است. همين مساله شايد به ظاهر ساده مي‌تواند مشكلات بيشماري براي كودك از جمله افت تحصيلي، عدم حضور در مدرسه و كاهش فعاليت‌هاي اجتماعي را به وجود آورد.

اغلب والدين وقتي كودكشان دچار سردرد‌هاي مكرر مي‌شود با تصور وجود يك بيماري جدي به پزشك مراجعه مي‌كنند، اما در اغلب موارد با انجام آزمايشات و تست‌هاي لازم معلوم مي‌شود سردردها مربوط به ميگرن است. طبق آمارها علت مراجعه 16 درصد از كودكان به كلينيك‌ها را سردرد تشكيل مي‌دهد و 75 درصد سردرد در كودكان مربوط به ميگرن است. گروه ديگري كه خيلي با اين مشكل دست و پنجه نرم مي‌كنند افراد ميانسال و بخصوص خانم‌ها هستند.

سردرد بيماري نيست بلكه يك نشانه يا علامت است. در اغلب موارد بيماري‌هايي كه سردرد ايجاد مي‌كند خوش خيم هستند، ولي بندرت بيماري‌هاي جدي و خطرناك هم مي‌توانند سردرد ايجاد كنند، به طور مثال مي‌توان به سردرد به دلايل؛ بالا بودن فشار خون، انواع تومورهاي مغزي، سردرد‌هاي عفوني مثل سينوزيت و مننژيت و سردرد با زمينه بيماري‌هاي چشمي، سردردي كه منشأ آن بيماري‌هاي دندان يا آلرژي يا سردردي كه در اثر ضربه مغزي و خونريزي ايجاد مي‌شود، اشاره كرد. بنابراين هر سردردي ميگرن نيست.

در هر نقطه از بدن انسان زماني مي‌توان درد را احساس كرد كه در آنجا گيرنده مخصوص درد وجود داشته باشد، جالب اينجاست كه خود نسج مغز فاقد گيرنده مخصوص درد است ولي رگ‌هاي خوني داخل مغز و پرده‌هاي مغزي و عضلات كاسه سر و صورت گيرنده‌هاي درد دارند و در اثر فشار و التهاب و عفونت و گشاد يا تنگ شدن رگ‌هاي داخل و خارج جمجمه اين گيرنده‌هاي درد تحريك مي‌شوند و در نتيجه انسان احساس سردرد مي‌كند.

ميگرن يكي از انواع سردردهاست كه بسيار شايع است و اگر گريبان‌گيرتان شود، آنقدر آزارتان مي‌‌دهد كه گاهي از شدت درد، مجبور مي‌شويد تمام كارهاي روزانه را تعطيل كنيد و به محيطي آرام و تاريك پناه ببريد تا شايد درد كمي فروكش كند. سردرد ميگرني معمولا به صورت ضربان‌دار است و اغلب با تهوع و اختلال در بينايي نيز همراه است. اگرچه در اكثر موارد ميگرن با سردردهاي شديد همراه است؛ ولي هر سردرد شديدي ميگرن نيست و بعكس، حتي ممكن است سردرد ميگرن به صورت يك درد خفيف بروز كند.

ميگرن يكي از شايع‌ترين علل سردرد است. بيشتر افرادي كه ميگرن دارند به حملات پي در پي سردرد دچار مي‌شوند و اغلب آنها سابقه طولاني چندين ساله سردرد دارند، در بعضي موارد سردرد خفيف است يا مثلا فقط احتمال يك حمله ميگرني در هر ماه وجود دارد كه اين باز قابل تحمل است، ولي در مواردي فواصل حملات كمتر است به طوري كه ممكن است در هفته چندين حمله ميگرني پيش بيايد؛ اين شرايط ديگر غيرقابل تحمل بوده و گاهي مي‌تواند مانع كار و زندگي شده و تاثير منفي در فعاليت روزانه بگذارد و در برخي افراد مانع فعاليت‌هاي اجتماعي مي‌شود تا جايي كه حتي زندگي آنان را تحت‌الشعاع خود قرار مي‌دهد.

با اين‌كه هر روز شاهد پيشرفت‌هاي چشمگيري در درمان ميگرن هستيم، ولي هنوز علت اصلي سردرد ميگرني بوضوح روشن نشده.

آنچه مسلم است ارث و زمينه خانوادگي مي‌تواند عامل اصلي باشد. معمولا يكي از سوالاتي كه پزشك از بيماران ميگرني مي‌كند اين است كه به غير از شما آيا فرد ديگري در خانواده‌تان سردرد دارد يا خير.

در اغلب موارد جواب اين سوال مثبت است. بيماراني كه دچار ميگرن هستند معمولا پدر، مادر يا برادر، خواهر و عمو و دايي آنها نيزاز ميگرن رنج مي‌برند.

تحقيقات نشان مي‌دهد علاوه بر ارث، ماده شيميايي به نام سروتونين نيز مي‌تواند در بروز اين بيماري نقش داشته باشد. سوخت و ساز غيرطبيعي سروتونين كه يك انتقال‌دهنده عصبي فعال‌كننده عروق است و در پلاكت‌ها و سلول‌هاي مغز يافت مي‌شود، نقش عمده‌اي ايفا مي‌كند. قبل از بروز سردرد، سروتونين پلاسما افزايش مي‌يابد و همين امر سبب گشاد شدن شريان كاروتيد داخل جمجمه‌اي و تاثير آن بر شريان‌هاي سر و عروق مغزي و شبكيه مي‌‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند، قابليت نفوذپذيري شريان‌هاي اتساع يافته، افزايش پيدا مي‌كند و واكنش‌هاي التهابي موضعي در مجاورت شريان‌هاي متسع به وقوع مي‌پيوندد. اين فرآيند با افت ميزان سروتونين پلاسما و بروز دردهاي ضربان‌دار ادامه مي‌يابد.

سردردها ممكن است با سيكل قاعدگي، نور زياد، استرس، افسردگي، بي‌خوابي، خستگي، استفاده بيش از حد دارو و مصرف غذاهاي حاوي تيرامين، نيتريت‌ها (غذاهايي مانند پنيرهاي كهنه و بسياري از انواع غذاهاي كنسروي حاوي مواد نگهدارنده). يا فرآورده‌هاي لبني، آغاز شود. در برخي از خانم‌ها مصرف قرص‌هاي خوراكي ضدبارداري، دفعات و شدت حملات ميگرني را افزايش مي‌دهد.

ولي آنچه مسلم است ميگرن در اثر تورم عروق خوني و تحريك گيرنده‌هاي درد اعصاب اطراف عروق حس درد به وجود مي‌آيد.

ميزان شيوع ميگرن بستگي به نحوه زندگي و محيط زندگي و آب و هوا نيز دارد. به طوري كه در جوامع روستايي ميزان شيوع ميگرن بسيار كمتر از جوامع شهري بخصوص تهران است. طبق آماري كه در دومين كنگره سردرد ارائه شده است بيش از 75 درصد تهراني‌ها سردرد دارند كه البته همه اين سردردها ميگرني نيست و سردردهاي عصبي، سردرد مزمن، سردرد‌هاي ناشي از آلودگي هوا و آلودگي صوتي، استرس و اضطراب و تنش‌هاي محيطي را نيز شامل مي‌شود.

به طور متوسط 13 درصد جمعيت كشور ما به سردرد ميگرني مبتلا هستند كه از اين ميان خانم‌هاي ميانسال سهم بيشتري دارند و در كل حدود 22 درصد موارد ميگرن در خانم‌ها تظاهر مي‌كند.

لازم به توضيح است كه سردرد در كودكان نيز ديده مي‌شود به طوري كه سن شروع آن در پسر بچه‌ها 7 ـ 2 سالگي و در دختر بچه‌ها 10 ـ 9 سالگي است.

ميگرن يك نوع سردرد ضربان‌دار است كه مي‌تواند در يك طرف يا هر دو طرف سر ايجاد شود. اين نوع سردرد معمولا با تهوع، استفراغ و كاهش اشتها همراه است.

يكي از نشانه‌هاي ويژه آن احساس جرقه‌هاي نوراني است كه معمولا قبل از بروز درد، بيمار آن را مي‌بيند و اين علامت مي‌تواند پيش‌درآمدي براي شروع سردرد باشد.

معمولا افرادي كه ميگرن دارند به نور حساس هستند و ترجيح مي‌دهند در يك اتاق تاريك استراحت كنند. از عواملي كه باعث تشديد علائم در بيمار مي‌شود مي‌توان به فعاليت‌هاي فيزيكي، ورزشي و سروصدا اشاره كرد. در ضمن بعضي از بوها مثل عطر و ادكلن‌هاي تند يا بوي بعضي غذا‌ها مي‌تواند سردرد ميگرني را تحريك كند. خانم‌هايي كه دچار سردرد ميگرني هستند معمولا در زمان قاعدگي خيلي بيشتر دچار اين نوع سردرد مي‌شوند.

مدت زمان حمله ميگرن مي‌تواند از چندين ساعت تا چند روز طول بكشد.

معمولا سردرد‌هاي ميگرني با گرفتن شرح حال از بيمار تشخيص داده مي‌شود. در معاينات عصبي هيچ گونه نكته غيرطبيعي يافت نمي‌شود MRI مغز يا CT اسكن يا الكتروآنسفالوگرافي (نوار مغزي) عادي است و اين گونه آزمايشات صرفا جهت رد ساير علل احتمالي ممكن است درخواست شوند.

توصيه‌اي كه با به‌كارگيري آن مي‌توانيد به ميزان قابل ملاحظه‌اي از بروز سردرد ميگرني بكاهيد شامل، داشتن نظم و ترتيب در ساعات خواب و بيداري و غذا خوردن است. اگرچه شايد به نظر خيلي بي‌اهميت و پيش‌پاافتاده به نظر برسد، ولي افرادي كه اين اصول را رعايت كرده‌اند تاثير زياد آن را درك كرده‌اند.

آنان به خوبي دريافته‌اند كه گرسنگي، بي‌خوابي، كم‌خوابي يا بدخوابي و حتي زياد خوابي همگي عواملي است كه مي‌تواند باعث تحريك و شروع سردرد ميگرني شود. سردردهاي ميگرني معمولا در روزهاي تعطيل بيشتر است؛ چراكه معمولا در اين روزها كه كار و فعاليت روزانه كم مي‌شود فرد تمايل دارد حداقل يك ساعت بيشتر از حد معمول بخوابد و همين امر جرقه‌اي است براي شروع سردرد ميگرني.

بنابراين اگر شما هم دچار سردردهاي ميگرني هستيد بايد هميشه سعي كنيد در يك ساعت بخصوص بخوابيد و در يك ساعت مشخص هم بيدار شويد و در ضمن منظم بودن ساعات غذا خوردن نيز مهم است، چون گرسنگي نيز يكي از عواملي است كه منجر به شروع سردرد مي‌شود، در ضمن قهوه و نسكافه اگر مداوم و بيش از حد مصرف شود يا ناگهاني قطع شود، مي‌تواند سردرد ميگرني را تشديد كند.

جالب است بدانيد بيماراني كه سردرد دارند معمولا از انواع و اقسام مسكن‌ها استفاده مي‌كنند كه خود مسكن‌ها اگر مداوم و طولاني مدت مصرف شود، مي‌تواند ايجاد سردرد كند.

برخي از غذاها بخصوص فست‌فودها مانند سوسيس، كالباس، پيتزا و بخصوص پنير پيتزا و انواع سس‌هاي گوجه‌فرنگي، سس مايونز و انواع نوشيدني‌هاي گازدار و غذاهاي كنسرو شده مي‌تواند سردرد را تشديد كند.

همچنين مصرف قرص‌هاي ضدبارداري براي ميگرن مضر است و باعث تشديد سردرد مي‌شود.

در اين ميان شايد شما هم تجربه كرده باشيد كه در مسافرت و تغيير آب و هوايي سردردتان عود مي‌كند، بنابراين مسافرت هم يكي از عوامل بروز سردرد است.

فراموش نكنيد مصرف سيگار و الكل علاوه بر هزاران ضرري كه دارد، يكي از عوامل تشديدكننده سردرد ميگرني است.

و بالاخره استرس و اضطراب كه رد پايش در اغلب بيماري‌ها ديده مي‌شود در اين بيماري نيز تاثيرش را بر جاي مي‌گذارد.

اگرچه نمي‌توان از همه حمله‌هاي ميگرن پيشگيري كرد، ولي مي‌توان با شناسايي عواملي كه باعث تحريك و ايجاد حمله‌ها مي‌شود از شمار حمله‌ها و شدت آنها كاست. يكي از روش‌هاي موثر در كاهش حملات ميگرني ورزش است.

تحقيقات نشان داده ورزش و پياده‌روي البته در زماني كه شخص سردرد ندارد در كاهش ميزان حمله‌هاي ميگرني موثر است.

يوگا نيز با مكانيسم كاهش استرس و اضطراب در بهبود ميگرن تاثير دارد.

بيوفيدبك نيز از روش‌هاي موثر در كاهش حملات ميگرني است؛ در اين روش بيمار با يادگيري روش‌هاي كاهش استرس و اضطراب مي‌تواند ميزان حملات را كاهش دهد. در روش بيوفيدبك، بيمار طي جلساتي با كمك نرم‌افزار مخصوص كامپيوتر، ياد مي‌گيرد كه چگونه بر استرس خود غلبه كند و اين يادگيري مانند دوچرخه‌سواري هيچ وقت فراموش نخواهد شد.

در ضمن با روش نوروفيدبك و با برنامه‌هاي مخصوص، بيمار مي‌تواند طي جلساتي توسط كامپيوتر ياد بگيرد كه توانايي تنظيم و تغيير قطر رگ‌هاي خوني مغز را داشته باشد و در مرحله‌اي كه انقباض عروق مي‌خواهد شروع شود به طور خودكار شخص قادر خواهد بود تا از بروز مرحله انقباض جلوگيري كند و مانع ظهور علائم ميگرن شود.

در ضمن با روش نوروفيدبك و بيوفيدبك مي‌توان عضلات شانه و گردن را كه دچار اسپاسم و انقباض شده و با فشار روي عروق خوني ايجاد سردرد مي‌كند، توسط آموزش‌هاي رايانه‌اي در حالت شل نگه داشت و از بروز سردرد پيشگيري كرد.

اساس اين روش به اين صورت است كه با ثبت اعمال حياتي مثل ضربان قلب، تنفس و دماي بدن يا فعاليت الكتريكي مغز و عضلات و ارائه آنها به صورت نمودار يا صداي مخصوص به بيمار، فرد وارد يك چرخه آموزش و تمرين مي‌شود كه با طبيعي شدن ماركرهاي فوق، وي جايزه خود را با شنيدن صداي دلنشين يا نمره بالاتر در نمودار مي‌گيرد كه در نهايت سبب بهبود رفتاري و كاهش نشانه‌هاي بيماري مي‌شود.

براي انجام آن بيمار معمولا روبه‌روي مانيتور كامپيوتر قرار مي‌گيرد و الكترود‌هاي ثبت ماركرهاي فوق به محل مناسب روي سر يا بدن وي متصل مي‌شود و اطلاعات به دست آمده از طريق سيستم بلوتوث به كامپيوتر ارسال مي‌شود. كامپيوتر اين يافته‌ها را به پيام‌هاي شنيداري و ديداري تبديل و به بيمار عرضه مي‌كند و در هر ثانيه نمره صفر يا يك به بيمار مي‌دهد.

از روش‌هايي كه در درمان ميگرن مي‌تواند موثر باشد، استفاده از ليزردرماني است كه در اين روش از ليزر با توان كم براي تسكين و كاهش تعداد حملات سردرد و كاهش شدت و مدت زمان سردرد استفاده مي‌شود.

به طور كلي اين كه براي درمان ميگرن از چه داروهايي استفاده شود، به شدت و تعداد حمله‌ بيماري بستگي دارد، درمان دارويي ميگرن شامل دو مرحله پيشگيري و درمان است.

بيماراني كه سردرد آنها شديد نيست يا تعداد حملات در هر ماه يك تا 2 بار است، معمولا نياز به درمان دارويي پيشگيري ندارند و درمان آنها در مرحله سردرد با مصرف يك قرص مسكن ساده بهبود مي‌يابد، ولي در مواردي كه تعداد حملات در ماه بيش از 2 بار است يا شدت حملات زياد است، لازم است از درمان دارويي پيشگيرانه استفاده شود كه اين داروها حتما بايد با تشخيص و تجويز پزشك صورت گيرد.