کيست تخمدان از تشخيص تا درمان
در دوران جنيني تعداد 7 ميليون تخمك اوليه در تخمدان جنين تشكيل ميشود كه هنگام تولد حدود 3 ميليون و 500 هزار باقي ميماند و پس از رسيدن به سن بلوغ فرد، در هر دوره قاعدگي يكي از تخمكها رشد كرده و به جدار تخمدان رسيده و آزاد ميشود...
گاهي اوقات اين فوليكول در جريان رشد خود مايع جذب كرده و همانند كيست ميشود. درواقع در شروع هر چرخه قاعدگي، حدود 12 تا 20 فوليکول اوليه حاوي تخمک نارس تحت تاثير «هورمون محرک فوليکولي» (FSH) شروع به رشد ميکنند تا به فوليکول ثانوي بدل شوند. بنابراين فوليکول?هادر تمامي خانمها در هر ماه رشد كرده و آزاد ميشوند و اين مورد به عنوان كيست شناخته نميشود.
مقوله کيست تخمدان با کيستهاي متعدد «تخمدان پليكيستيك» تفاوت دارد. در واقع فوليکولهاي در حال رشد، در خود مايع جمع ميکنند که باعث ميشود اندازه آنها بزرگتر از حد طبيعي شود. كيست تخمدان الزاما يك بيماري نيست و يكي از خواص طبيعي تخمدان ساختن كيست است. تخمدانها در هر ماه يك فوليكول غالب كه شبيه كيست است و به غلط كيست ناميده ميشود ايجاد كرده و نهايتا تخمک درون آن آزاد ميشود. در مواردي كه اندازه اين کيستها به بيشتر از 3 تا 4 سانتيمتر برسد، كيست حقيقي است و به آن کيست تخمدان ميگوييم ولي اگر اندازه کيست از اين ميزان کمتر باشد، طبيعي است.
90 درصد كيستهاي خوشخيم به درمان پاسخ ميدهد
کيستهاي تخمدان به 2 دسته خوشخيم و بدخيم يا تومور سرطاني تقسيمبندي ميشوند. دسته اول كيستهاي هورموني است كه در بسياري از خانمها ايجاد ميشود و علايم اين نوع كيست قابل كنترل است و در اكثر موارد به دارودرماني پاسخ ميدهد. دسته بزرگي از كيستهاي تخمدان به خصوص در خانمهاي جوان مانند كيستهاي آندومتريوز به عنوان بيماري شناخته ميشود كه متاسفانه ممكن است باعث ايجاد مشكل و نازايي در آنها شود. همچنين كيستهاي درموئيد يا خوني يا كيستهايي كه پاره شده و باعث عارضه ميشود. به علاوه كيستهايي هستند كه در حقيقيت نوعي تومور تخمدان هستند كه مربوط به قشر تخمدان است كه غيرطبيعي بوده و با علايم خونريزي، پرمويي و خشونت صدا و... همراه است كه خوشبختانه اين نوع كيست خيلي شايع نيست و درصد كمي از افراد به آن مبتلا هستند. اين نوع كيستها با داروهاي هورموني درمان نشده و نياز به جراحي دارد.
سن، عاملي مهم در بدخيمي كيست تخمدان است
كيستهاي بدخيم ممکن است در هر سني بروز کند اما هرچه سن بالاتر ميرود احتمال ابتلا به كيستهاي بدخيم افزايش مييابد. در حقيقت سن از جمله مسايلي است كه در كيستهاي تخمدان اهميت ويژهاي دارد. در خانمهاي جواني كه بين 20 تا 30 سال سن دارند اكثرا كيستها از نوع خوشخيم بوده و جاي نگراني ندارد اما برعكس اين قضيه، در خانمهايي كه بالاي 40 سال سن دارند ممكن است اين كيستها بدخيم باشند. به عبارت سادهتر احتمال بدخيم بودن كيستي كه در يك خانم 20 ساله وجود دارد در مقايسه با خانمي كه 60 ساله است كمتر است. بنابراين اگر در اين مساله شكي باشد بايد بررسي و آزمايشهاي لازم صورت بگيرد و اقدام به جراحي شود.
در دهه پنجم زندگي كيست تخمدان شايعتر است
بسياري از كيستهاي تخمدان، زمينه خانوادگي دارد كه با پرسش از بيمار ميتوان به ژنتيكي بودن آن پي برد مانند كيستهاي آندومتريوزي. اما اكثر كيستها زمينه خاصي ندارند و در اثر داروهاي تحريك تخمكگذاري ايجاد ميشوند. عدهاي از آنها نيز به طور طبيعي در بارداريها ايجاد و سپس خودبهخود جذب ميشوند. عدهاي ديگري از كيستهاي تخمدان در زمينه بيماريهاي عمومي مانند كمكاري تيروييد، غده فوق كليه و بيماريهاي كبدي و كليوي با تغيير ميزان هورمونها ايجاد ميشود. ولي دسته عمده كيستهاي تخمدان مربوط به سنين بالاتر است و در دهه پنجم زندگي شايعتر ميشود. كيستهاي بدخيم يا سرطانهاي تخمدان ممکن است در بعضي از خانوادهها بيشتر باشد. كيستها يا تومورهاي بدخيم تخمدان مربوط به بيماريهاي خود تخمدان يا ناشي از متاستاز يا پخش شدن سلولهاي سرطاني از دستگاه گوارش به خصوص لولههاي گوارشي و معده باشد.
درد مبهم زير شكم را جدي بگيريد
خيلي از اوقات كيست تخمدان علامت ندارد و در معاينات يا سونوگرافيها كشف ميشود ولي علايم شايع شامل لكبيني، خونريزيهاي نامنظم، دردهاي زير دل يا اختلالات زماني قاعدگي است. كيستهاي بدخيم با علايم باليني همراه است؛ در اين موارد اندازه كيستها بيش از 5 سانتيمتر است. داخل كيستها خالي نبوده و به شكل توپر است و جوانه دارد. در سونوگرافي، كيست سطح ناصافي دارد كه اين مساله احتمال بدخيم بودن آن را افزايش ميدهد. از طرف ديگر كيستهايي هستند كه به سرعت بزرگ شده و در نتيجه شكم بزرگ شده يا همراه با آسيت است كه در اصطلاح عاميانه گفته ميشود كه شكم آب آورده، اين مورد هم يكي از نشانههاي بدخيمي احتمالي كيست تخمدان است.
بيش از نيم قرن است كه در دنيا از قرصهاي جلوگيري از بارداري براي درمان كيستهاي خوشخيم استفاده ميشود و عوارضي ندارد. اكثر خانمها داراي كيستهاي هورموني هستند. اگر اندازه آنها كوچك و از نوع خوشخيم باشد، همراه با آب داخل مايع شكمي نباشد و در سونوگرافي، برجستگياي نداشته باشد با مصرف قرصهاي جلوگيري درمان ميشود يا با داروهاي لازم ديگر كه پزشك تجويز ميكند، برطرف ميشود. در 90 درصد از موارد كيستهاي خوشخيم به دارودرماني پاسخ ميدهد و 10 درصد مابقي به درمان پاسخ نميدهد. در اين صورت کيستهايي را که باقي بمانند، مورد بررسي بيشتري قرار ميدهيم. اين ارزيابي بر حسب سن صورت ميگيرد. اگر خانمي در سن يائسگي کيست 3 تا 5 سانتيمتري داشت نبايد به اين راحتي از آن گذشت. در هر حال شرح حال بيمار، سن و علائمي که با آن مراجعه کرده اهميت خاصي دارد.
حال چه كنيم؟
عمده كيستهاي تخمدان نياز به درمان ندارند و پس از بررسي و تشخيص دقيق توسط پزشك طي زمان جذب ميشوند. عدهاي نيز با درمانهاي بيماري زمينهاي يا اختلالات هورموني بهبود مييابند. دستهاي از كيستها كه مشكوك به بدخيمياند يا بزرگ يا با علايم درد و خونريزي هستند با تشخيص پزشك پس از درمانهاي طبي و عدم بهبودي، بايد جراحي شوند كه به 2 شيوه جراحي لاپاراسكوپي و لاپاراتومي انجام ميشود كه در مراكزي كه امكانات لاپاراسكوپي موجود باشد ترجيحا براي راحتي بيمار با لاپاراسكوپ درمان صورت ميگيرد.