سلام دکتر

آبريزش بيني، عطسه، گرفتگي بيني، سرفه و ضعف و بي حالي همگي از علايم پر دردسر و مزاحم بيماري آشنايي هستند كه ممكن است در حال حاضر هم گريبانگير برخي از شما باشد. بيماري سرماخوردگي شايعترين بيماري حاد انسان محسوب شده و حدود 30% از غيبت هاي شغلي و 60% از غيبت هاي تحصيلي در طول سال را به اين بيماري ويا عوارض آن نسبت مي دهند.

كودكان زير6 سال مستعدترين گروه نسبت به بيماري سرماخوردگي محسوب مي شوند و به طور متوسط 6 تا 10 سرماخوردگي در طول سال را در آن ها انتظار داريم. افراد بالغ به طور متوسط به 2 تا 4 سرماخوردگي در طول سال مبتلا مي شوند كه از اين ميان، خانم هاي 20 تا 30 ساله احتمالا به دليل تماس هاي بيشتري كه با بچه ها دارندموارد بيشتري را به خود اختصاص مي دهند. در افراد بالاي 60 سال به طور طبيعي كمتر از يك سرماخوردگي در طول سال انتظار داريم.

علت سرماخوردگي

تاكنون بيش از 200 نوع ويروس مختلف به عنوان عامل ايجاد سرماخوردگي شناخته شده اند. اين ويروس ها به دنبال تهاجم به مجاري تنفسي انسان با سدهاي دفاعي متعددي روبرو مي شوند كه در اغلب موارد مانع دستيابي ويروس به سلول هاي پوشاننده مجاري تنفسي مي گردند. با اين حال در موارد خاصي مثل قوي بودن ويروس، زياد بودن تعداد آن ها و يا ضعيف بودن سيستم ايمني، برخي ويروس ها خود را به سلول هاي تنفسي رسانده و در داخل آن ها شروع به تكثير مي كنند. سيستم ايمني بدن بلافاصله از حضور ويروس هاي مهاجم در داخل بدن مطلع شده و نبرد آغاز مي شود. بدن در حالي كه ويروس ها در داخل سلول هاي تنفسي به سرعت در حال تكثير هستندتمامي نيروهاي خود را به سوي بيني و دستگاه تنفسي فرا مي خواند. عروق بيني متسع وپرخون مي شوند تا در هر لحظه سلول هاي ايمني بيشتري را به محل منتقل كنند (گرفتگي بيني). بدن با افزايش ترشحات غدد طبيعي بيني نيز تلاش مي كند كه هر چه زودتر سلول هاي مهاجم  و لاشه سلول هاي از بين رفته را از بيني خارج كند (آبريزش بيني). عطسه و سرفه كه به دليل تحريك پذير شدن مخاط تنفسي ايجاد    مي شوند هم از ديگر مكانيسم هاي دفاعي بدن در دفع عوامل بيماريزا محسوب مي شوند.

علايم سرماخوردگي

نخستين نشانه سرماخوردگي 2 تا 3 روز پس از ورود ويروس به بدن و معمولا به صورت احساس خارش و ناراحتي در گلو ظاهر مي شود. نشانه هاي ديگر از قبيل آبريزش و گرفتگي بيني و عطسه و سرفه هم به تدريج به تابلوي بيماري افزوده مي شوند. آبريزش بيني ابتدا حالت آبكي و رقيق دارد ولي به تدريج به دليل اضافه شدن ترشحات غدد مخاطي و لاشه سلول هاي پوششي و گلبول هاي سفيد به صورت ترشحات غليظ و زردرنگ در مي آيد. تب معمولا بسيار خفيف است و گاهي اصلا وجود ندارد. علايم مختلف بيماري سرماخوردگي ممكن است از 2 روز تا 2 هفته به درازا بكشد ولي اكثر افراد در مدت يك هفته خوب مي شوند. سرفه تنها علامتي است كه ممكن است بعد از رفع تمامي علايم تا هفته ها ادامه يابد. پزشكان اين موضوع را به تحريك پذير شدن مخاط دستگاه تنفس و يا ادامه ترشحات پشت حلقي نسبت مي دهند.

هواي سرد و سرماخوردگي

خيلي از مردم هواي سرد را جز علل ايجاد كننده سرماخوردگي مي شناسند. تحقيقات معتبر نشان داده است كه هواي سرد هيچ تاثيري در بروز يا شدت علايم سرماخوردگي ندارد. دانشمندان زياد شدن موارد سرماخوردگي در فصول سرد سال را به اين دليل مي دانند كه با سرد شدن هوا، مردم زمان بيشتري را در منازل و فضاهاي سربسته مي گذرانند و به اين ترتيب شانس انتقال ويروس افزايش مي يابد. برخي كم شدن رطوبت هوا در فصل سرد را به عنوان يكي از عوامل مستعد كننده مي شناسند، چون كه سرعت تكثير ويروس هاي سرماخوردگي در رطوبت پايين بيشتر مي شود. برخي معتقدند كه مواجهه ناگهاني با هواي سرد (مثلا انتقال ناگهاني از يك محيط گرم به يك محيط سرد) در حقيقت نوعي استرس براي سلول هاي تنفسي محسوب شده و سبب تضعيف موقت ايمني موضعي مي گردد. دانشمندان خشك شدن مخاط بيني در هواي سرد را هم به عنوان يكي ديگر از علل احتمالي ضعيف شدن دفاع موضعي و در نتيجه به عنوان يكي از علل مستعد كننده ديگر مي شناسند. به هر حال، آنچه تا به امروز به اثبات رسيده است نشان  مي دهد كه علت بيماري سرماخوردگي، ويروس سرماخوردگي است و هواي سرد تنها مي تواند به عنوان يك عامل غير مستقيم در مستعد ساختن فرد نسبت به اين ويروس ها مطرح شود.

انتقال و پيشگيري از سرماخوردگي

ويروس سرماخوردگي از دو راه اصلي انتقال مي يابد: 1- تماس دست با ترشحات آلوده موجود در سطح پوست (دست دادن) يا موجود در محيط بيجان (دستگيره در و ...) و سپس لمس چشم يا بيني با همان دست. 2- استنشاق ذرات تنفسي حاوي ويروس كه براي مدتي در هوا معلق مي مانند.

تحقيقات نشان داده كه ويروس هاي سرماخوردگي با غلظت زياد در ترشحات بيني وجود داشته و در روزهاي 2 تا 4 پس از بروز علايم، بيشترين احتمال انتقال آن ها وجود دارد. شستشوي دست ها ساده ترين و موثرترين روش پيشگيري از انتقال ويروس سرماخوردگي محسوب مي شود. توصيه مي شود كه به طور مرتب دست هاي خود را بشوييد و به علاوه، از تماس دست يا بيني و چشم خود حتي الامكان پرهيز كنيد. ويروس سرماخوردگي مي تواند تا 3 ساعت بر روي محيط بيجان به حيات خود ادامه دهند. از تماس نزديك و طولاني مدت با فرد بيمار بپرهيزيد. تهويه هواي منزل و اتاق بيمار نقش بسزايي در پيشگيري از انتقال بيماري دارد. حتما توصيه مي شود فرد سرماخورده ترشحات بيني خود را با دستمال كاغذي كنترل كرده و داخل دستمال كاغذي عطسه كند.

درمان سرماخوردگي

بيماري سرماخوردگي بدون هيچ درمان خاصي در 99 درصد موارد اغلب در مدت يك هفته الي ده روز و بدون هيچ عارضه اي بهبود مي يابد و تنها در يك درصد موارد ممكن است عوارضي نظير سينوزيت حاد يا عفونت حاد گوش را در پي داشته باشد كه اين عوارض هم اغلب با تجويز آنتي بيوتيك مناسب توسط پزشك، درمان پذير هستند. درمان سرماخوردگي يك درمان علامتي است و هدف از انجام آن تنها تخفيف علايم و كوتاه كردن طول دوره بيماري مي باشد. دو توصيه استراحت در منزل و مصرف مايعات زياد هنوز هم مهمترين ركن در درمان اين بيماري محسوب مي شوند. اغلب، روش ها و داروهاي ديگر نيز در كنار اين دو توصيه مي شوند كه در زير به بررسي هر يك مي پردازيم:

شستشوي بيني: شستشوي روزانه بيني توسط محلول نرمال سالين در تخليه ترشحات غليظ و تسكين علايم سرماخوردگي موثر مي باشد. سر را بر روي سينك دستشويي خم كنيد. مقداري نرمال سالين را در كف دست خود بريزيد. در هر نوبت مايع را از يك سوراخ بيني استنشاق كرده و ان را از دهان و بيني خود خارج كنيد. با هر سوراخ بيني چند بار اين كار را انجام دهيد و كل اين عمل را چند بار در طول روز تكرار نماييد.

استنشاق بخار آب گرم: استنشاق بخار آب مي تواند به طور موقت در تخفيف گرفتگي بيني موثر باشد و به عنوان يكي از درمان هاي علامتي رايج توصيه مي شود.

مسكن هاي خفيف: داروي استامينوفن بهترين دارو از اين گروه محسوب شده و در تخفيف سردرد و دردهاي عضلاني و كاهش تب احتمالي بسيار موثر مي باشد. داروي كدئين نيز در تسكين درد و به ويژه در تخفيف سرفه موثر مي باشد و از اين رو مصرف قرص هاي استامينوفن كدئينه توصيه بهتري به نظر مي رسد. بر حسب شدت علايم مي توانيد هر 6 يا 4 ساعت يكبار، يك قرص مصرف كنيد.

داروهاي ضد سرفه: اصولا داروهاي مفيدي نيستند مگر در مواردي كه شدت يا تكرار سرفه ها به اندازه اي است كه با استراحت و تغذيه فرد تداخل داشته و واقعا به عنوان يك علامت مزاحم مانع استراحت و تغذيه فرد باشد. داروي دكسترومتورفان كه به صورت قرص و شربت در داروخانه ها موجود مي باشد با اثر بر سيستم اعصاب مركزي سبب مهار رفلكس سرفه مي گردد. گايافنزين داروي ديگري است كه فقط به صورت شربت موجود است. اين دارو رفلكس سرفه را مهار نمي كند بلكه با شل و رقيق كردن ترشحات، تخليه آن ها را راحت تر مي كند. گايافنزين به ويژه در سرفه هاي خلط دار توصيه بهتري به نظر        مي رسد. از تمامي اين شربت ها مي توانيد در صورت لزوم بر حسب شدت علايم هر 6 تا 4 ساعت يك قاشق غذاخوري مصرف كنيد.

ضد احتقان ها: داروهاي ضد احتقان با انقباض عروق بيني سبب تخفيف حالت گرفتگي بيني مي شوند. اين داروها هيچ تاثيري بر ترشح و آبريزش بيني ندارند. قطره بيني فنيل افرين و قطره بيني نفازولين را مي توان هر 4 ساعت يكبار مورد استفاده قرار داد (2قطره در هر سوراخ). داروي خوراكي سودوافدرين هم به صورت قرص و شربت موجود است و هر 6 ساعت يكبار مي تواند به ميزان يك قرص يا يك قاشق غذاخوري مورد استفاده قرار گيرد.

آنتي هيستامين ها: اين تركيبات مي توانند در كم كردن ترشحات و آبريزش بيني موثر باشند. از اين گروه شربت ديفن هيدرامين موجود بوده و در كنترل علايم سرماخوردگي مفيد به نظر مي رسد. شربت ديفن هيدرامين كامپاند علاوه بر داروي ديفن هيدرامين حاوي تركيبات ديگري نظير منتول و سديم سيترات نيز مي باشد كه در رقيق كردن ترشحات موثر هستند. مصرف اين شربت در بالغين توصيه بهتري به نظر مي رسد. مصرف آنتي هيستامين ها در مراحل اوليه سرماخوردگي كه ترشحات رقيق و آبكي هستند مانعي ندارد ولي در مواردي كه ترشحات، غليظ و چركي شده و پزشك به بروز عارضه سينوزيت مشكوك باشد توصيه نمي شود.

داروهاي تركيبي: قرص سرماخوردگي بزرگسالان (آدولت كلد)، قرص آنتي هيستامين دكونژستان و شربت اكسپكتورانت از جمله داروهاي تركيبي هستند. آدولت كلد تركيب استامينوفن (مسكن)، فنيل افرين (ضد احتقان) و كلرفنيرامين (آنتي هيستامين) مي باشد. از تركيب كلرفنيرامين (آنتي هيستامين)، فنيل افرين و فنيل پروپانول آمين (ضد احتقان) آنتي هيستامين دكونژستان ساخته مي شود. شربت اكسپكتورانت حاوي گايافنزين (رقيق كننده ترشحات) كلرفنيرامين (آنتي هيستامين) و فنيل پروپانول آمين (ضد احتقان) مي باشد.