سرطان تخمدان، بيماري خاموش
سرطان تخمدان يكي از شايعترين و كشندهترين بيماريهاي زنان است. از هر 57 نفر زن يك نفر به اين بيماري مبتلا ميشود. اگرچه اين بيماري به علت پيشرفت بدون علامت خود، بيماري كشنده خاموش لقب گرفته است، اما محققان معتقدند در همان آغاز بيماري، نشانههايي وجود دارد كه ميتواند زنگ خطر محسوب شده، به تشخيص زودهنگام سرطان و درمان و بهبود بيمار منجر شود.
شايد اين علائم واضح نباشد، اما داشتن آگاهي لازم از اين بيماري و انجام معاينات دورهاي سبب نجات جان بيماران ميشود.
تخمدانها اعضاي توليد مثل زن هستند كه در دو طرف رحم جاي گرفتهاند و هر كدام تقريبا به اندازه يك بادامند و كار آنها توليد تخمك و هورمونهاي جنسي زنانه (استروژن و پروژسترون) است. سرطاني شدن تخمدانها شايعترين علت مرگ بر اثر بدخيميهاي دستگاه تناسلي زنان است. دليل آن هم نبود روشهاي غربالگري ثابت شده و علائم اختصاصي براي اين بيماري است. بدين معنا كه روشهايي خاص مانند پاپ اسمير كه روشي جهت تشخيص سرطان گردن رحم است، براي سرطان تخمدان وجود ندارد و معمولا بيمار زماني به بيماري خود واقف ميشود كه بيماري پيشرفت زيادي كرده و با علائم غيراختصاصي كه ناشي از دستاندازي سرطان به نقاط ديگر بدن است به پزشك مراجعه ميكند. اگرچه تشخيص سرطان تخمدان در مراحل اوليه بيماري بسيار مشكل است، اما پزشكان طي تحقيقات اخير به اين نتيجه رسيدهاند كه حتي مراحل اوليه سرطان تخمدان بندرت بدون علائم است. با اين كه بسياري از اين علائم و نشانهها واضح نيستند، اما بايد تحت پيگيري قرار بگيرند. معاينه لگني توسط پزشك بصورت دورهاي براي همه خانمها نياز است.
به چه علائم و نشانههايي بايد دقت كرد؟
سرطان تخمدان علائم و نشانههاي خاصي ندارد؛ اما در بسياري موارد علائم گوارشي و ادراري، نشانههايي براي اين بيماري محسوب ميشوند. به واقع اگر علائم گوارشي مثل احساس پري شكم، احساس تورم شكم، مشكل در خوردن و ... به دليل اختلالات گوارشي باشد علائم حالت نوساني دارند و به اصطلاح گاه ميآيند و ميروند و به صورت دائم نيستند؛ يا در يك قسمت خاص از شكم ايجاد ميشوند يا پس از خوردن غذاهاي خاص، در حالي كه اگر علائم مربوط به سرطان تخمدان باشد، ولي خود را به صورت علائم گوارشي نشان بدهد علائم پايدار بوده و معمولا نوسان خاصي ندارند و رو به بدتر شدن ميروند. علائمي مثل احساس باد كردن شكم، احساس پري شكم و فشار در شكم، علائم ادراري مثل تكرر ادرار و احساس تخليه اورژانسي ادرار و دردهاي مبهم لگني و حتي احساس ناراحتي در لگن، تغييرات سيكل ماهانه و خونريزيهاي غيرطبيعي علائمي هستند كه بايد تحت بررسي قرار بگيرند. اين علائم معمولا گذرا نيستند و بايد دستكم 3 هفته طول بكشند تا به سرطان تخمدان مشكوك شويم. علاوه بر اينها، نشانههاي ديگري نيز كه بيماران سرطان تخمدان دارند شامل سوء هاضمه دائمي، نفخ، تهوع، تغيير در عادات اجابت مزاج مثل اسهال يا يبوست، تغيير در عادات دفع ادرار مثل نياز به تخليه ادرار به طور مكرر، كم شدن اشتها، كاهش يا افزايش وزن (بدون دليل خاص)، زياد شدن اندازه دور شكم، احساس درد هنگام مقاربت، ضعف پايدار و حتي درد پشت است.
معمولا پزشكان ميتوانند در طول 3 ماهه اول بيماري، سرطان تخمدان را تشخيص بدهند؛ اما گاه ممكن است 6 ماه يا حتي بيشتر از شروع بيماري گذشته باشد، بنابراين معاينه منظم لگن توسط پزشك متخصص به شناسايي اوليه بيماري كمك خواهد كرد. شناسايي سرطان تخمدان در مراحل اوليه شانس بقا و بهبود را افزايش ميدهد، در حالي كه طبق نظر انجمن سرطان آمريكا از هر 5 زن بيمار مبتلا به سرطان تخمدان تنها يك نفر در مرحله اوليه كه بيماري به صورت محدود است، شناسايي ميشود.
چه كساني بيشتر در معرض خطرند؟
فاكتورهاي زيادي ميتوانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزايش بدهند و داشتن يك يا چند فاكتور از اين فاكتورهاي خطر به معني اين نيست كه شما به اين بيماري دچار ميشويد، اما نشانگر اين است كه شما نسبت به زنان ديگر به طور متوسط در معرض خطر بيشتري هستيد. عواملي كه ميتوانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزايش بدهند شامل موارد زير هستند:
1 - سابقه خانوادگي ابتلا به سرطان سينه يا سرطان پستان در نزديكان شما ميتواند زنگ خطري براي شما محسوب شود. در واقع ژنهاي جهش يافتهاي كه عامل سرطان پستان هستند و به صورت ارثي به نسلهاي ديگر منتقل ميشوند ميتوانند ايجاد سرطان تخمدان نيز كنند. علاوه بر آن سابقه خانوادگي سرطان كولون (روده بزرگ)، تخمدان، معده و روده كوچك نيز فاكتور خطري براي ابتلا به سرطان تخمدان محسوب ميشود. اگر شما بيماري سرطان تخمدان را در نزديكان درجه اول خود مانند مادر، خواهر يا دخترتان داشتهايد معادل 5 درصد خطر ابتلا به سرطان تخمدان را داريد.
2 - بيماري سرطان تخمدان غالبا پس از يائسه شدن ايجاد ميشود و در حدود 70 سالگي به حداكثر شيوع خود ميرسد، اما با وجود اين در سنين باروري هم مشاهده شده است.
3 - نازايي يكي از عوامل خطر ابتلا به سرطان تخمدان است. مطالعات نشان ميدهد احتمال ابتلا به سرطان تخمدان حتي در خانمهاي نازايي كه داروهاي نازايي مصرف نكردهاند، بيشتر است. به نظر ميرسد اين خطر براي خانمهايي كه بدون دليل مشخص نازايي دارند، بيشتر است.
4 - كيست تخمدان بخصوص در خانمهايي كه يائسه شدهاند، استعداد تبديل شدن به تومور سرطاني را دارد، در حالي كه تشكيل كيست در سنين باروري به دليل تخمكگذاري ايجاد ميشود و خطر سرطاني شدن ندارد.
5 - هورموندرماني در سنين يائسگي براي جبران كاهش استروژن و پروژسترون و كمكردن عوارض يائسگي، خطر ابتلا به سرطان تخمدان را بالا ميبرد. در مطالعه وسيعي كه محققان در سال 2006 انجام دادند و نتايج آن را در مجله بينالمللي انستيتو كنسر به چاپ رساندند، دريافتند خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زناني كه در يائسگي 5 سال يا بيشتر هورمونتراپي كردهاند؛ به طور واضح افزايش يافته است.
6 - چاقي بخصوص در سنين جواني، احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را افزايش ميدهد. در واقع چربي مازاد بدن، ميزان استروژن و نيز هورمونهاي جنسي مردانه را افزايش ميدهد كه در تشكيل تومورهاي تخمدان نقش دارند.
معاينات لگني ضرورتي براي تمام خانمها
انجام معاينات دورهاي لگني، در واقع تنها راه تشخيص زودهنگام سرطان تخمدان است؛ در حالي كه بيشتر خانمهاي مسن حتي معاينات سالانه پزشك زنان را پيگيري نميكنند. شايد آنها ندانند كه سرطان تخمدان، بيماري خاموش بالاي 60 سال است. شايد ندانند بهترين تست غربالگري سرطان تخمدان، معاينه لگني توسط پزشك است و شايد ندانند تست پاپاسمير، تنها سرطانهاي گردن رحم را چك ميكند. تشخيص زودرس سرطان تخمدان با مراجعات 6 ماه يك بار خانمها و معاينات لگني و در ميان گذاشتن علائم احتمالي بيمار با پزشك امكانپذير است.امروزه تحقيقات گسترده پزشكان حاكي از آن است كه مصرف طولانيمدت قرصهاي ضدبارداري، محافظت چشمگيري در برابر سرطان تخمدان ايجاد ميكند و البته بحثهاي زيادي هنوز بر اثر خطرات و مزاياي آنها وجود دارد.
دليل سرطاني شدن تخمدان چيست؟
تومورهاي تخمدان در نتيجه رشد غيرنرمال سلولهاي تخمدان بهوجود ميآيند. اين سلولها كه بيرويه رشد يافتهاند ممكن است سلولهاي سرطاني باشند كه در اين صورت تومور بدخيم خواهد بود يا سلولهاي غيرسرطاني باشند كه ايجاد تومور خوشخيم ميكنند. سلولهاي سرطاني تخمدان ميتوانند از راه رگهاي خوني يا مايع لنف به قسمتهاي ديگر بدن مانند دستگاه گوارش رفته و سبب گسترش بيماري شوند يا به طور مستقيم به بافتهاي اطراف خود دستاندازي كنند. علت ايجاد سرطان تخمدان هنوز به طور واضح مشخص نيست.
بعضي محققان معتقدند سرطاني شدن تخمدان به دنبال فرآيندهاي ترميم بافتي ايجاد ميشود كه هر ماه به دنبال آزاد شدن تخمك از تخمدان در سنين باروري هر خانم صورت ميگيرد.واقعيت آن است كه با آزاد شدن تخمك، قسمتي از تخمدان هر ماه پاره و سپس با تشكيل و تقسيم سلولي ترميم ميشود. اين تقسيمهاي مكرر سلولي خطر ايجاد خطاهاي ژني را بالا ميبرد و منجر به تشكيل سلولهاي غيرعادي ميشوند كه ما آنها را سلولهاي سرطاني ميناميم. بعضي محققان هم معتقدند افزايش سطح هورمونها قبل و در حين تخمكگذاري، رشد سلولهاي غيرنرمال را تحريك ميكند.