كم‌كاري و پركاري غده تيروئيد
هورمون رشد به كنترل مصرف مناسب اسيدهاي چرب داخل سلول‌ها كمك مي‌كند. هورمونهاي تيروئيد، همچنين در متابوليسم كربوهيدرات‌ها كه منبع اصلي انرژي در بدن است، نيز دخالت دارند. TSH هورموني است كه به تحريك توليد هورمونهاي T3 و T4 كمك مي‌كند و هورمون مترشحه از هيپوتالاموس، موسوم به TRH، باعث تنظيم TSH مي‌شود. همچنين يد و اسيد آمينه تيروسين نيز براي توليد هورمونهاي تيروئيد، مورد نياز هستند. نامتعادل شدن سطح هورمونهاي تيروئيد مي‌تواند موجب كم‌كاري يا پركاري غده تيروئيد شود. لازم به ذكر است كه نسبت T3 به T4 بايد 7 به يك يا پايين‌تر باشد، در كمبود يد اين نسبت كاهش مي‌يابد.
كم‌كاري غده تيروئيد
اگر چه همه انسان‌ها در هر سني مي‌توانند دچار كم‌كاري غده تيروئيد شوند، اما افراد مسن‌تر بيشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند و چنانچه در خانواده وجود داشته باشد، احتمال وقوع بيشتر مي‌شود. پايين بودن سطح هورمونهاي تيروئيد بر كل بدن تاثير مي‌گذارد. از سويي مي‌تواند باعث كاهش سنتز يا شكستن سريع پروتئين‌ها شود و از سوي ديگر مي‌تواند سطح كلسترول بدن را افزايش دهد و بدن را در معرض خطر حمله يا سكته قلبي قرار دهد.
هرچه چربي‌ها بيشتر باشند اكسيژن بيشتري براي سوزاندن آنها و تبديل به انرژي مورد نياز است، هنگامي كه متابوليسم تيروئيد نامناسب باشد، منجر به كاهش سطح ATP (انرژي رايج بدن) مي‌شود، چرا كه از مصرف اكسيژن براي ساخت ATP از كربوهيدرات‌ها، ممانعت مي‌كند. گفتني است كم‌كاري تيروئيد در طول بارداري مي‌تواند باعث آسيب به نوزاد شود. كم‌كاري مادرزادي نيز در هر 4000 كودك اتفاق مي‌افتد.
كم‌كاري تيروئيد درمان نشده در نوزادان (درمان بايد در ماه اول زندگي صورت بگيرد)، مي‌تواند منجر به تاخير در رشد، صدمه مغزي و ناتواني ذهني در آنها شود. علل ابتلا به كم‌كاري تيروئيد علاوه بر كمبود يد دريافتي، مي‌تواند حمله سيستم ايمني بدن به بافت تيروئيد، جراحي و خارج كردن غده تيروئيد، راديوتراپي براي درمان برخي از سرطان‌ها مانند لنف، عفونت‌هاي ويروسي و برخي از داروها مانند ليتيم باشد.
كم‌كاري تيروئيد از تشخيص تا درمان
اين بيماري مي‌تواند باعث علائم مختلف از جمله خستگي، ضعف، افسردگي، خشكي پوست، شكنندگي ناخن، عدم تحمل سرما، يبوست، پف كردن چشم‌ها، تورم در ناحيه بازوها، دست‌ها و پاها، مشكلات حافظه و مشكلات فكري، دردهاي عضلاني، عادات ماهانه نامنظم، گرفتگي صدا و افزايش وزن تا
5/4 كيلوگرم شود.
در صورتي كه سطح هورمونهاي تيروئيد خيلي پايين‌باشد، علائم و آزمايش فيزيكي و يك آزمايش ساده خون، كم‌كاري تيروئيد را نشان مي‌دهد، اما براي آناليز كامل بيماري‌هاي تيروئيد بهتر است علاوه بر T3 ،TSH و T4، ميزان يد، هورمونهاي آدرنال، هورمون رشد و ساير هورمون‌ها، حتي سطح مواد معدني و ويتامين‌ها نيز اندازه‌گيري شوند.
در نسبت T:S يعني نسبت يد موجود در تيروئيد به يد سرم، نسبت طبيعي در انسان حدود يك ـ 25 است. براي درمان كم‌كاري تيروئيد، پزشكان معمولا قرص‌هاي هورمون تيروئيد را تجويز مي‌كنند. اكثر افراد بعد از يك تا 2 هفته بهتر مي‌شوند و علائم احتمالا در عرض چند ماه از بين مي‌روند، اما معمولا قرص‌ها بايد مادام‌العمر مصرف شوند. لازم به ذكر است نياز روزانه افراد به يد بين 150 تا 200 ميكروگرم است، ميزان بالاي يد مي‌تواند براي بدن سمي باشد. همچنين در موارد كم‌كاري تيروئيد، تجويز مكمل اسيدآمينه‌هاي تيروسين (به عنوان بلوك ساختماني هورمون تيروئيد) و ال ـ فنيل‌آلانين (به عنوان پيش‌نياز توليد تيروسين)، مفيد است. در اين ميان، مكمل اينوزيتول نيز به تعديل هورمونهاي تيروئيد و ويتامين‌هاي B به كنترل بسياري از جنبه‌هاي متابوليسم كمك مي‌كنند. مولتي ويتامين‌ها و مواد معدني مي‌توانند كوفاكتورهاي مورد نياز براي فرآيندهاي شيميايي را در اختيار بدن بگذارند و روغن‌هاي امگا نيز مي‌توانند به بهبود غشاءها و گيرنده‌هاي سلولي كمك كنند تا مولكول‌هايي مانند هورمونهاي تيروئيد بتوانند به طور موثرتري به سلول‌ها راه پيدا كنند و مكمل‌هاي پروتئين نيز مي‌توانند كاهش سطح پروتئين‌ها را در كم‌كاري تيروئيد جبران كنند.
همچنين مصرف بيشتر كربوهيدرات‌ها مي‌تواند سطح ATP را افزايش دهد. نكته مهم در رژيم غذايي كم‌كاري تيروئيد اين است كه غذاهاي با فيبر زياد، ممكن است جذب هورمون مصنوعي تيروئيد را مختل كند. بهتر است از مصرف همزمان غذاهايي مانند آرد سويا، گردو و مكمل‌هاي حاوي آهن و كلسيم و آنتي‌اسيدهاي حاوي آلومينيوم يا منيزيم با هورمون تيروئيد خودداري كرده و مصرف برخي از داروهاي معده مانند سارافات و برخي از داروهاي پايين‌آورنده كلسترول مانند كلستيرامين و كلستيپول را نيز چند ساعت قبل يا بعد از مصرف هورمون قرار داد.
پركاري غده تيروئيد
پركاري غده تيروئيد بر اثر عواملي مانند دريافت يد اضافي از طريق برخي از داروها ايجاد مي‌شود يا با دريافت اضافي هورمونهاي تيروئيد در اشخاصي كه براي رسيدن به اهدافي مانند كاهش وزن، در مصرف داروهاي تيروئيد زياده‌روي مي‌كنند، اتفاق مي‌افتد.
همچنين وجود تومور در غده هيپوفيز، مي‌تواند ترشح زياد و غيرطبيعي TSH را ايجاد كند. علت ديگر پركاري غده تيروئيد، مي‌تواند التهاب اين غده پس از يك بيماري ويروسي باشد كه با تب و گلودرد و بلع دردناك همراه است. التهاب لنفوسيتي تيروئيد، اغلب پس از بارداري و وضع حمل در زنان اتفاق مي‌افتد. همچنين در بيماري تحت عنوان Grave كه يك بيماري خودايمني و ژنتيكي است، آنتي‌بادي‌هايي حاوي ايمونوگلوبين تحريك‌كننده غده تيروئيد، در خون يافت مي‌شوند كه موجب فعاليت بيش از حد اين غده مي‌شوند.
عوامل ديگر ايجادكننده اين بيماري استرس، سيگار كشيدن، راديوتراپي در منطقه گردن و عوامل بيماري‌زايي مانند ويروس‌ها هستند. بيماري گريو ممكن است با بيماري چشمي (اپتالموپاتي) و ضايعه پوستي همراه باشد. اپتالموپاتي باعث حساسيت به نور، احساس وجود ذرات شن در چشم و دوبيني مي‌شود.
از ديگر علل پركاري تيروئيد مي‌توان به تومور (نودول) خوش‌خيم و گواتر چند نودولار (گره‌دار) تنفسي اشاره كرد. به طوري كه گاهي يك نودول (گره) ممكن است به تنظيم هيپوفيز در برابر TSH پاسخ ندهد و به طور مستقل، هورمونهاي تيروئيد را توليد كند.
بايدها و نبايدهاي تغذيه در پركاري تيروئيد
حذف غذاهاي آلرژن مشكوك مانند گندم، سويا، ذرت، غذاهاي فرآيند شده و حاوي افزودني‌ها و مصرف غذاهاي سرشار از ويتامين B و آهن زياد و غلات سبوسدار و سبزيجات تازه ممكن است به كاهش علائم اين بيماري كمك كند. همچنين بهتر است از مصرف غذاهاي تصفيه شده مانند نان‌هاي سفيد، پاستا و شيريني‌جات اجتناب و از روغن‌هاي سالم مانند روغن زيتون در پخت استفاده كرد.
لازم به توضيح است بزرگ شدن غده تيروئيد كه در پركاري يا كم‌كاري اين غده اتفاق مي‌افتد و مي‌تواند با تومورهاي خوش‌خيم يا بدخيم نيز همراه باشد، گواتر ناميده مي‌شود.
گواتر اغلب به دليل كمبود يد ايجاد مي‌شود. در اين رابطه، برخي از غذاها حاوي موادي به نام گواتروژن هستند كه مانند داروهاي ضد تيروئيد عمل مي‌كنند و مانع جذب يد مي‌شوند، از جمله اين غذاها مي‌توان به انواع كلم، شلغم، هلو و بادام زميني اشاره كرد.
علائم پركاري تيروئيد
پركاري تيروئيد با مجموعه متفاوتي از علائم همراه است. افراد مبتلا به اين نوع اختلال به سختي و كمتر از حد طبيعي مي‌خوابند. با زياد شدن هورمون تيروئيد، سطح متابوليسم بدن بالا مي‌رود كه اين موضوع منجر به عرق زياد، عدم تحمل گرما، افزايش حركات روده‌اي، لرزش خفيف دست‌ها، ضربان شديد قلب، كاهش وزن، خستگي، كاهش تمركز، عادات ماهانه كوتاه و نامنظم، بزرگ شدن غده تيروئيد و عدم تحمل ورزش به دليل افزايش كاتابوليسم پروتئين و چربي مي‌شود. در اين ميان سيگار كشيدن مي‌تواند در حاد شدن علائم پركاري، نقش بسزايي داشته باشد. در صورت عدم درمان اين بيماري، علائمي مانند افزايش فشار خون، تب، نارسايي قلبي، تغييرات ذهني مانند گيجي و روان‌آشفتگي نيز وجود خواهد داشت.
درمان‌هاي اين بيماري به 3 دسته دارويي، يد راديواكتيو و جراحي تقسيم مي‌شوند. ابتدا داروهايي براي درمان علائمي مانند ضربان سريع قلب تجويز مي‌شود، مانند پروپانول (ايندرال) و آتنولول و متروپرولول و سپس داروهاي آنتي‌تيروئيد مانند متيمازول (تاپازول) و پروپيل تيوراسيل (Ptu) داده مي‌شود تا جلوي توليد هورمونهاي تيروئيد گرفته شود. يد راديواكتيو در مواردي مانند بيماري گريو عودكننده، بيماري‌هاي قلبي حاد، گواتر چند نودولار يا آدنوماي سمي و در افرادي كه نمي‌توانند داروهاي ضد تيروئيد را تحمل كنند، به كار مي‌رود. يد راديواكتيو توسط سلول‌هاي فعال تيروئيد برداشته مي‌شود و آنها را از بين مي‌برد. اين روش نبايد در زنان باردار و شيرده، به كار برده شود.
جراحي نيز قسمتي از غده تيروئيد در مواردي مانند زنان باردار و كودكان كه در برابر داروهاي ضد تيروئيد، واكنش‌هاي منفي از خود نشان مي‌دهند، مناسب است، همچنين در مورد بيماراني كه غده تيروئيد بزرگ دارند و نيز افرادي كه از فشار ناشي از تيروئيد دچار علائمي مانند مشكل بلع، گرفتگي صدا و تنگي نفس شده‌اند، نيز روش جراحي مي‌تواند موثر واقع شود.