از ميگرن تا ناتواني در انجام امور روزمره
سردرد، شكايتي شايع در ميان اغلب مردم است، به طوري كه بيش از 90 درصد افراد در طول عمر خود، اين عارضه را تجربه كرده‌اند. البته اكثر سردردها مدت كوتاهي طول مي‌كشند و علل بروز اغلب آنها نيز مشخص است. به همين علت هم معمولا باعث نگراني نمي‌شوند، اما بروز سردردهايي با علل نامشخص مي‌تواند باعث نگراني و اضطراب در افراد شود. جالب اين است كه بدانيم سردردها انواع مختلف دارند و بنابراين پزشكان آنها را به گروه‌هاي مختلف طبقه‌بندي كرده‌اند.
سردردها ممكن است به علل گوناگوني رخ دهند. خوشبختانه در اكثر موارد، علت ايجاد سردردها، موارد بدي چون وجود تومور يا سكته مغزي نيستند، بلكه آنها را مي‌توان تحت عنوان «سردردهاي خوش‌خيم عودكننده» طبقه‌بندي كرد. اين سردردها سه چهارم سردردهاي رايج را شامل مي‌شوند و پزشكان هر روزه با آنها مواجه هستند.
تشخيص اين سردردهاي شايع نسبتا راحت است، اما اين تشخيص، بستگي به شرح حالي دارد كه بيمار از وضعيت سردرد خود مي‌دهد.
استرس، فشار و خستگي چشمي، مصرف بيش از حد داروها، سينوزيت، فشارخون و آسيب‌هاي وارده بر سر و گردن از علل بروز سردردها به شمار مي‌آيند. لازم به ذكر است در موارد نادر، سردردها به علت مسائل جدي مثل تومور مغزي ايجاد مي‌شوند، اما احتمال اين وضعيت خيلي كم است، زيرا غده‌هاي مغزي به غير از سردرد علايم ديگري هم ايجاد مي‌كنند. اگر سردرد همراه با ضعف يا احساس ناخوشايندي در دست‌ها يا پاها باشد، بهتر است با پزشك مشورت شود.
صدمات
صدمات وارده بر سر نيز از ديگر عوامل سردردها به شمار مي‌آيند. اين سردرد معمولا چند ساعت يا چند روز بعد برطرف مي‌شود. با اين وجود، بهتر است تا هنگامي كه سردرد وجود دارد، فرد استراحت كند.
سينوزيت
در سينوزيت‌هاي حاد نيز بيمار معمولا از سردرد رنج مي‌برد. انجام حركت‌هاي ناگهاني، بالا و پايين پريدن يا خم شدن، باعث تشديد سردرد در اين افراد مي‌شود. انقباض دائمي و شديد عضلات چشم‌ها براي حفظ بينايي طبيعي، يكي ديگر از علل بروز سردردها محسوب مي‌شود. علت شايع بروز اين نوع سردردها، عدم توانايي چشم‌ها در تمركز و همگرايي است كه در هنگام مطالعه، خياطي كردن يا انجام كارهايي مشابه آنها ايجاد مي‌شود.
سردردهاي تنشي
از ديگر انواع سردردها مي‌توان به سردردهاي تنشي اشاره كرد. اين نوع سردرد به صورت درد يا احساس گرفتگي، فشار يا انقباض در سر ايجاد مي‌شوند و شدت، مدت و تعداد آنها بسيار متغير است. سردردهاي تنشي برخلاف ميگرن كه معمولا يك طرف سر را مبتلا مي‌كند، تمام قسمت‌هاي سر را درگير مي‌سازد و در نوع مزمن آن، از هنگامي كه فرد از خواب بيدار مي‌شود، سردرد شروع مي‌شود و در تمام روز هم باقي مي‌ماند.
اين نوع سردرد ممكن است از ابتداي صبح به صورت دردهاي مبهم خود را نشان دهد و در موارد خفيف‌تر، سردردها فقط در حين يا بعد از استرس‌هاي شناخته‌شده‌اي مثل آماده كردن شام براي يك ميهماني يا مهيا شدن براي رفتن به سفر ايجاد مي‌شوند.
اين نوع سردرد با اختلالات بينايي همراه نيست، اما گاه بعضي از مبتلايان از نورهاي شديد رنج مي‌برند.
معمولا مبتلايان به اين نوع سردرد از عدم تمركز فكري شاكي هستند و دچار اضطراب يا افسردگي مي‌شوند كه اين اضطراب‌ها، سردرد اين افراد را تشديد مي‌كند.
درمان اضطراب و افسردگي در اين بيماران از بروز و شدت سردردها مي‌كاهد. نوع ديگر سردردهاي عودكننده ميگرن است كه آزاردهنده‌ترين نوع سردرد محسوب مي‌شود.
فراتر از سردرد
ميگرن را مي‌توان به صورت سردردهاي دوره‌اي كه از 4 تا 72 ساعت طول مي‌كشد و همراه با تهوع يا استفراغ است، تعريف كرد. چنانچه حملات ميگرن با يك پيش‌درآمد آغاز شود، فرد مبتلا به «ميگرن كلاسيك» است. لازم به ذكر است كه در بين فواصل حملات ميگرن، بيمار هيچ‌گونه سردرد يا ناراحتي ديگري ندارد. همچنين سردردهايي كه هر روز ايجاد مي‌شوند، ميگرن نيستند.
نام ميگرن از كلمه «همي‌كرانيا»(Hamicrania) گرفته شده است كه معناي آن يك طرف سر است، گرچه سردردهاي ميگرني مي‌توانند همه جاي سر را هم درگير كنند؛ اما ميگرن بيشتر از يك سردرد ساده است و معمولا سردرد در ميگرن اصلي‌ترين مشكل نيست.
افراد در هنگام حملات ميگرني كاملا بيمار مي‌شوند و نمي‌توانند به كارهاي روزمره‌شان برسند. مبتلايان به ميگرن در حين حملات ميگرني نيازمند اتاق ساكت و تاريك هستند. آنها در هنگام اين حملات قادر به مصرف غذا نيستند؛ چراكه حالشان به هم مي‌خورد، در ضمن خواب‌آلودگي و رخوت علايمي شايع در اين بيماري هستند. همچنين در اين هنگام فعاليت و عملكرد طبيعي معده مختل مي‌شود و اين امر منجر به عدم جذب داروهاي مسكن ميگرن مي‌شود. اگرچه گاه حملات ميگرني با استفراغ تمام مي‌شود؛ ولي در اكثر موارد سردرد بعد از يك خواب خوب بتدريج تسكين مي‌يابد.
سردردها معمولا بعد از 24 ساعت بهبود مي‌يابند؛ اما مدت زمان سردردهاي ميگرني از 4 ساعت تا 72 ساعت متغير است. اغلب بعد از بهبودي، يك روز هم طول مي‌كشد تا بدن به حالت طبيعي برگردد و خستگي ايجاد شده به علت سردرد از بين برود.
كودكان نيز داراي حملات ميگرني شديد اما كوتاه‌مدتي هستند كه فقط چند ساعت طول مي‌كشد و بسرعت بهبود مي‌يابد. لازم به ذكر است كه با افزايش سن، از شدت حملات كاسته مي‌شود؛ اما به طول مدت آن و به پيش‌درآمد حملات ميگرني نيز افزوده مي‌شود.
با اين وجود، حملات ميگرني در افراد مختلف و حتي در يك فرد در زمان‌هاي مختلف متفاوت است. گاه حملات ميگرني ماهي يك بار يا 2 بار اتفاق مي‌افتد؛ اما گاه ممكن است حملات پشت سر هم ميگرن به صورت هفته‌اي يك يا 2 بار هم اتفاق بيفتد. اين حملات ممكن است به دنبال چند ماه يا چند سال بهبودي كامل هم رخ دهند.
چرا حملات ميگرني رخ مي‌دهد
گرچه هنوز دلايل ابتلاي افراد به ميگرن مشخص نشده است، اما كمابيش عوامل دخيل در شروع اين حملات شناسايي شده‌اند. لازم به ذكر است كه عوامل برانگيزاننده گوناگوني در شروع حملات ميگرني دخيل هستند و گاه ممكن است در يك فرد عوامل تحريك‌كننده در طي چند سال تغيير كند. با اين وجود تغذيه، يكي از مهمترين عوامل در تشديد اين حملات شناخته شده است.
تعدادي از مبتلايان به ميگرن مصرف بعضي از موادغذايي همانند شكلات، پنير، ميوه‌هاي ترش و فلفل را عامل شروع حملات ميگرني مي‌شناسند. اين افراد با تغيير رژيم غذايي خود مي‌توانند از شدت حملات ميگرني بكاهند. حذف يك وعده غذا و يا كم خوردن نيز مي‌تواند منجر به بروز حملات ميگرني شود. همچنين مي‌توان با خوردن غذاهاي مختصري در بين وعده‌هاي غذايي اصلي از بروز حملات ميگرني جلوگيري كرد.
تغيير در الگوي خواب افراد نيز از ديگر عوامل مهم در بروز حملات ميگرني به شمار مي‌آيد. بي‌خوابي‌هاي شبانه، كار كردن بيش از حد و دير خوابيدن در شب از عوامل تحريك‌كننده و برانگيزاننده اين نوع سردرد محسوب مي‌شود.
تغييرات هورموني در خانم‌ها باعث بروز سردردهاي ميگرني مي‌شود. ارتباط بين ميگرن و سيكل ماهانه در حدود 2500 سال پيش توسط بقراط حكيم شناسايي شد. تحقيقات جديد نيز حاكي از آن است كه حملات ميگرني در 50 درصد خانم‌ها با چرخه سيكل ماهانه ارتباط دارد. گرچه ممكن است حملات اوليه ميگرن به طور نامنظم در هر زماني از چرخه قاعدگي روي دهد، اما با افزايش سن حملات ميگرني آنها نيز از الگوي منظم‌تري پيروي مي‌كنند و زمان‌هاي مشخصي در هر ماه اتفاق مي‌افتد. گاه اين الگوي منظم بعد از اولين زايمان ايجاد مي‌شود. همچنين مشخص شده است كه 10 درصد خانم‌ها به طور منظم داراي ميگرني هستند كه در 2 روز قبل از شروع عادت ماهانه تا 3 روز اول خونريزي رخ مي‌دهد، اما تا ماه بعد هيچ‌گونه حمله ميگرني روي نمي‌دهد. اين وضعيت را اصطلاحا «ميگرن قاعدگي» مي‌نامند.
ميگرن قاعدگي با پايين آمدن مقدار هورمون استروژن كه به طور طبيعي در طي چرخه قاعدگي رخ مي‌دهد، ارتباط دارد. به نظر مي‌رسد خانم‌هايي كه دچار ميگرن قاعدگي هستند، نسبت به بقيه خانم‌ها به تغييرات هورموني حساس‌ترند. گرچه مي‌توان با مصرف داروهاي حاوي استروژن از پايين آمدن اين هورمون جلوگيري كرد، اما تحقيقات نشان داده است كه چنين درماني براي هر خانم دچار ميگرن قاعدگي موثر نيست. عوامل شروع‌كننده غيرهورموني نيز در وقوع حملات ميگرن قاعدگي تاثيرگذارند.
گرچه كشيدگي و خستگي عضلات گردن و شانه‌ها مشكلي شايع است، ولي اين امر در افراد حساس باعث سردرد مي‌شود و به عنوان يك عامل شروع‌كننده در حملات ميگرني مطرح مي‌شود.
تمرينات سخت ورزشي، مسافرت‌هاي طولاني، نگراني و هيجان، استرس و فشار عصبي، صداهاي بلند، نورهاي شديد و درخشان، بوهاي شديد، تغييرات آب و هوا، محيط آلوده و دودآلود نيز از ديگر عوامل بروز حملات ميگرني محسوب مي‌شوند.
آيا علل بروز ميگرن مشخص شده است؟
علائم و نشانه‌هاي گوناگون ميگرن، منجر به پيدايش ايده‌ها و نظريه‌هاي مختلفي در مورد علت بروز اين بيماري شده است. آرتائوس، دانشمندي كه 2000 سال پيش زندگي مي‌كرد، علت بروز ميگرن را آب و هواي سرد و خشك مي‌دانست. جالينوس حكيم نيز معتقد بود كه ميگرن به علت تحريك مغز توسط صفراي سياه توليد مي‌شود. با اين وجود تا به امروز در مورد علت دقيق بروز حملات ميگرني در بين پزشكان اختلاف نظر وجود دارد.
يكي از قديمي‌ترين تئوري‌هايي كه در مورد اين بيماري وجود دارد، تئوري عروقي است. اين تئوري در قرن 17 توسط توماس ويليس ارائه شد. به عقيده وي، سردردهاي ميگرني به علت اتساع و بزرگ شدن رگ‌هاي خوني در سر ايجاد مي‌شود. اين تئوري تا به امروز به قوت خود باقي است و در واقع بسياري از درمان‌هاي ميگرن با اعتقاد به اين تئوري انجام مي‌گيرد.
ميگرن را مي‌توان به عنوان سردردهاي دوره‌اي تعريف كرد كه از 4 تا 72 ساعت طول مي‌كشد و همراه با تهوع يا استفراغ است
ادوارد ليوينگ در سال 1873، تئوري ديگري را بيان نمود كه بنا بر آن ميگرن به وسيله تخليه سلول‌هاي عصبي كه از مغز منشاء مي‌گيرند، ايجاد مي‌شود. به هر حال بنابه عقيده پزشكان، هر دو تئوري عروقي و عصب‌شناختي داراي جنبه‌هاي مهمي هستند و به طور حتم تغييراتي كه در اندازه عروقي خوني ايجاد مي‌شود عامل حملات ميگرني هستند، اما اين وقايع توسط تغييراتي ديگر در سيستم عصبي ايجاد مي‌شود.
امكان درمان بدون دخالت دارو
گرچه مصرف دارو در درمان حملات ميگرني رايج است، اما نبايد فقط به مصرف داروها متكي بود. «مراقبت از خود» مهمترين عامل در كنترل و درمان ميگرن است.
همچنين بايد دانست درمان‌هاي دارويي و غيردارويي كه تا به امروز كشف شده‌اند، هيچ كدام ميگرن را معالجه نمي‌كنند، بلكه كمك مي‌كنند كه از تعداد دفعات حملات و شدت آنها كاسته شود. اگر درمان دارويي را براي اين عارضه انتخاب مي‌كنيد بايد بدانيد درمان شامل دو دسته مي‌شود:
1- درمان در مرحله حمله و 2 درمان پيشگيري‌كننده
داروهايي را كه شما فقط در هنگام بروز يك حمله ميگرني مصرف مي‌كنيد را به اصطلاح «درمان حاد» مي‌نامند. در درمان حملات ميگرني از مسكن‌هاي ساده‌اي همانند آسپيرين يا استامينوفن استفاده مي‌شود. اما در صورت عدم تسكين داروهايي مانند ارگوتامين يا تريپتان‌ها توسط پزشك تجويز مي‌شود. ولي از آنجايي كه اين حملات در زندگي كاري و اجتماعي فرد بيمار اثر نامطلوبي مي‌گذارد، پزشكان داروهايي را به منظور جلوگيري از بروز حملات تجويز مي‌كنند. اين داروهاي پيشگيري‌كننده كمك مي‌كنند كه حملات تحت كنترل قرار گيرند. براي پيشگيري از حملات ميگرني، درمان‌هاي دارويي مختلفي وجود دارد كه به طور معمول براي ميگرن طراحي نشده‌اند.
آمي‌تريپتيلين، پروپرانولول، سيپروهپتادين، سديم والپروات از جمله داروهايي هستند كه براي درمان پيشگيري ميگرن تجويز مي‌شوند.
اما 70 درصد مبتلايان به ميگرن از درمان‌هاي غيردارويي استفاده مي‌كنند. اين درمان‌ها عبارتند از:
فيزيوتراپي: كه با برطرف كردن مشكلات گردن و پشت مي‌تواند در تسكين ميگرن به بيماران كمك كند.
استئوپاتي و كايروپراكتيك: كه به مشكلات مربوط به استخوان مي‌پردازد.
گياهان دارويي: همانند ريشه سنبل‌الطيب، برگ بادرنجبويه، پوست ساقه بيد و دانه رازيانه كه در تسكين سردردهاي ميگرني موثرند. همچنين استفاده از زنجبيل و نعناع مي‌تواند در برطرف كردن احساس تهوع و استفراغ موثر باشد.
طب سوزني: گرچه هنوز چگونگي و نحوه تاثير طب سوزني در پيشگيري از حملات ميگرني مشخص نشده است، اما تحقيقات در اين زمينه نشان مي‌دهد كه استفاده از طب سوزني در پيشگيري از حملات تاثيرگذار است.
طب فشاري: با فشار دادن بعضي نقاط بر روي سر مي‌توان به تسكين ميگرن كمك كرد. نقاطي كه در تسكين ميگرن در طب فشاري مورد استفاده قرار مي‌گيرند بر روي گيجگاه‌ها يا در قسمت پشت گردن و شانه‌ها قرار دارند كه با فشار ملايم بر آنها ميگرن تسكين مي‌يابد.
هاميوپاتي: كه به بيماران دارويي را تجويز مي‌كنند كه علايم شبيه علايم بيماري را ايجاد مي‌كند.
روان‌درماني: كه به حل مشكلاتي از قبيل نگراني و استرس مي‌پردازد.
ماساژ: كه با كاهش كشش و گرفتگي عضلات به عنوان پيشگيري‌كننده از بروز حملات ميگرني مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
يوگا: اين روش قديمي نيز باعث كاهش حملات ميگرني و تسكين آنها مي‌شود.
كودكان و سردرد
كودكان هم مانند بزرگسالان دچار انواع سردردها مي‌شوند، اما شايع‌ترين نوع آن در ميان كودكان به علت بيماري‌هاي عفوني ايجاد مي‌شود. از ديگر انواع سردردها كه كودكان را رنج مي‌دهد، ميگرن است. اين بيماري در دختران و پسران قبل از سنين بلوغ به يك ميزان شايع است و حدود 5/2 درصد كودكان به اين عارضه مبتلا هستند.
ميگرن در كودكان تفاوت زيادي با بزرگسالان ندارد، اما زمان حملات آن در كودكان كوتاه‌تر است و اغلب يك تا 4 ساعت طول مي‌كشد و اختلالات گوارشي مانند تهوع، استفراغ و درد شكم در ميگرن كودكان شايع‌تر است. تمرينات ورزشي، نورهاي درخشان و شديد، سروصدا، بي‌خوابي، گرسنگي، سرما و هيجانات از عوامل شروع‌كننده حملات در كودكان محسوب مي‌شوند. بهترين درمان در كودكان، جلوگيري از بروز حملات با كاهش عوامل شروع‌كننده است.
چه كساني به ميگرن دچار مي‌شوند؟
از آنجايي كه بعضي از افراد در طول عمر خود فقط 3 يا 4 بار به حملات ميگرني دچار مي‌شوند و در نتيجه تشخيص ميگرن در آنها مشكل است، نمي‌توان دقيقا تعداد مبتلايان به ميگرن را ذكر كرد.
اكثر تحقيقاتي كه در مورد تعداد مبتلايان به ميگرن صورت گرفته است، براساس نتايجي است كه از پر كردن پرسشنامه توسط افراد به دست آمده است، با اين وجود نتيجه تحقيقات نشان مي‌دهد كه حدود 10 درصد جامعه دچار ميگرن هستند. با اين حال ارزيابي شيوع اين بيماري و تعداد موارد جديدي كه به اين بيماري مبتلا مي‌شوند، مشكل است؛ زيرا فقط تعداد كمي از افرادي كه به ميگرن مبتلا مي‌شوند، به پزشك مراجعه مي‌كنند.
معمولا ميگرن از دوره نوجواني و يا جواني آغاز مي‌شود. (همچنين خانم‌ها 3 برابر بيشتر از آقايان دچار ميگرن مي‌شوند. تغييرات هورموني كه در خانم‌ها ايجاد مي‌شود، دليل آشكاري براي اين اختلاف بين مردان و زنان است) تا قبل از سن بلوغ كه هنوز تغييرات هورموني در دخترها ايجاد نشده است، پسرها و دخترها به يك نسبت به ميگرن دچار مي‌شوند. 90 درصد مبتلايان به ميگرن، اولين حمله ميگرني خود را قبل از 40 سالگي تجربه كرده‌اند. اكثر افراد مبتلا به ميگرن از هنگام نوجواني به اين بيماري گرفتار هستند. با اين حال اين بيماري در بچه‌هاي كوچك هم ديده مي‌شود. گفتني است، حتي اگر ميگرن از دوران نوجواني هم شروع شود، تا چند سال بعد هم مشكل جدي ايجاد نمي‌كند.
تحقيقات نشان داده است كه خانم‌ها وقتي كه به سن ميانسالي مي‌رسند، داراي مشكلات بيشتري در مورد ميگرن مي‌شوند، ولي در مردها شدت و الگوي ميگرن در تمام طول عمرشان تقريبا به يك اندازه است.